U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

*
(12 + 2048 + 2048
2
) = 3,43766 
*
10
10
baytgacha fayldagi 
klasterlarni manzillash mumkin.
 
5.4- rasm. Fayl manzili
 
Va nihoyat agar fayl 12 + 2048+ 2048
2
= 4 196 364 klasterni o‘z 
ichiga olsa, u holda uchtali bilvosita manzillash uchun, so‘ngi 15- 
maydondan foydalaniladi, ya’ni faylga manzil berish imkoniga ega 
bo‘lish uchun quyidagi maksimal hajmdan foydalanadi.
8192 
*
(12 + 2048 + 2048
2 
+ 2048
3
) =7,0403
*
10
13
bayt. 
Bunday ko‘rinishda, 8 kbayt klaster o‘lchami orqali ufs fayl 
tizimi 8 milliard klaster saqlanadigan 70 trillion bayt ma’lumotidan 
iborat faylni qo‘llab-quvvatlaydi. 5.4- rasmda ko‘rinib turibdiki 
maksimal darajada katta fayl to‘g‘risida axborot manzilini berish 
uchun manzil markaziy qismida 4 bayt (60 bayt) hamda bilvosita 
manzil qismida 1 + (1 + 2048) + (1 + 2048 + + 2048
2
) = 4 198 403 
klasteri bo‘yicha 15 ta element talab etiladi. O‘lchamning kattaligiga 

---

188 
qaramasdan, bu miqdor manzillanyotgan ma’lumot hajmining 0,005 
% atrofida bo‘ladi.
 
5.3. Fayllar, ularning turlari va atributlari 
Fayl nomlari 
Barcha fayl turlari belgili nomga ega bo‘ladi. Fayl tizimini 
ierarxik 
tashkil 
qilishda 
odatda 
quyidagi 
fayl 
nomlaridan 
foydalaniladi: 
 Sodda belgili nom; 
 To‘liq belgili nom; 
 Belgilinomgataa’luqliginiko‘rsatuvchinomlar; 
 Noyob nomlar (sonli identifikatorlar).
Sodda yoki qisqa belgili nomlar, bitta katalog qismida faylni 
identifikatsiyalaydi. Sodda nomlar dasturchi va foydalanuvchi 
fayllariga taqdim etiladi, shu sababli ular belgi ro‘yhati va belgi 
nomlari OT da cheklangan holatda ishtirok etishi kerak. Yaqin 
vaqtlargacha bu oraliq qisqa bo‘lgan. MS-DOS FAT fayl tizimida 
nom uzunligi bilan chegaralangan (8 ta belgi – nomning o‘zi, 3 ta 
belgi – nomning kengaytmasi), Unix OT ning ko‘plab versiyalari 
qo‘llab-quvvatlaydigan s5 fayl tizimida esa oddiy belgili nomlar 14 ta 
belgidan ko‘p bo‘lmasligi kerak. Biroq foydalanuvchiga uzun nomlar 
bilan ishlash qulay, shu sababli ular shu yoki boshqa fayl haqida 
gapirilayotganligi tushunarli bo‘lishi uchun faylga eslab qolish oson 
bo‘lgan nomlar berishga imkon beradi. Shu bois zamonaviy fayl 
tizimlari, hamda takomillashtirilgan variantda uzun sodda belgili 
nomli fayllarni qo‘llab-quvvatlovchi fayl tizimlari mavjud. Masalan, 
Windows oilasiga OT tarkibiga kiruvchi NTFS va FAT32 fayl 
tizimlarida, fayl nomi 255 ta belgigacha bo‘lishi mumkin.
Sodda nomli fayl va kataloglarga misol:
 operatsion tizimlar.doc; 
 project.exe; 
 lecture1.doc; 
 1-ma’ruza.ppt. 
Fayl tizimi ierarxiyasida turli xil fayl, ular turli xil kataloglarda 
joylashish sharti orqali sodda belgili nomli bir xil nomlarga ega 
bo‘lishga 
ruhsat 
etiladi. 
Buyerdako‘pfaylli 
– 
bittasisoddanomlisxemaishlatiladi. 

---

189 
Bundaytizimdabirma’noliidentifikatsiyafayliuchunto‘liqnombilannoml
ashdanfoydalaniladi.
To‘liqnomildizdanushbufaylgachabo‘lganyo‘lorqalisoddabelgili
barchakataloglarzanjirinio‘zidataqdimetadi. 
Bundayko‘rinishdato‘liqnomnomlartarkibidabo‘ladi, 
ya’nisoddanomlarOTajratgichidabir-biridanalohidaqabulqiladi. 
Ajratgichsifatidako‘pinchato‘g‘rivateskarichiziqishlatiladi, 
shusabablikatalogildiziniko‘rsatilmaydi. 6.1b-rasmda Main.exe sodda 
nomiga ega ikkita fayl ko‘rsatilgan, biroq ular /depart/Main.exe va 
/user/Anvar/Main.exe nomlari bilan farqlanadi.
Fayl va uning to‘liq nomi o‘rtasida daraxtsimon fayl tizimida 
bitta fayl – bitta to‘liq nomga mos bir ma’noni bildiradi. Tarmoq 
tuzilishiga ega fayl tizimida fayl bir nechta kataloglar tarkibiga kirishi 
mumkin, demak bir nechta to‘liq nomlarga ega bo‘ladi, bu yerda bitta 
fayl – ko‘plab to‘liq nomga mos keladi. Ikkala holatda ham fayl to‘liq 
nomni bir ma’noli identifikatsiyalaydi. Fayl nisbiy nomga ham 
tenglashtirilishi mumkin.
Fayl nisbiy nomi “joriy katalog” tushunchasi orqali aniqlaniladi. 
Fayl tizimi katalogida bittasi har bir vaqt onida har bir foydalanuvchi 
uchun joriy fayl bo‘ladi, chunki bu katalogni OT buyrug‘i asosida 
foydalanuvchining o‘zi tanlaydi. Fayl tizimi faylli to‘liq nomini 
shakllantirish uchun nisbiy nomga qo‘shimcha sifatida keyinchalik 
foydalanish maqsadida joriy katalog nomini belgilaydi. Foydalanuvchi 
nisbiy nomni qo‘llash orqali joriy katalogdan ushbu faylgacha 
marshrut yo‘li orqali katalogni fayl zanjir nomini identifikatsiyalaydi. 
Masalan, agar joriy katalog /user katalogi bo‘lsa, unda faylning nisbiy 
nomi 
/user/Anvar/Main.exe 
quyidagi 
shaklda 
ifodalanadi: 
Anvar/Main.exe. 
Belgili nomlar foydalanuvchi uchun qulay, lekin operatsion 
tizim uchun emas. OT o‘zining ichki maqsadlari uchun faylga noyob 
nomlarni taqdim etadi. Ya’ni bitta fayl – bitta noyob nom kabi. Noyob 
nom foydalanuvchi fayliga yoki ilovasiga taqdim etilgan bir xil bir 
yoki bir nechta belgili nomlari mavjud bo‘ladi. Noyob nomlar faqat 
operatsion tizimda foydalanishga mo‘ljallanadi va o‘zida identifikator 
sonlarini nomoyon qiladi. Bunday noyob nomli faylga Unix tizimida 
indeksli tavsiflovchi raqamini misol qilib keltirish mumkin