U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

 
5.4. Fayllarni boshqarish va ular ustida amallar bajarish 
Faylni mantiqiy tashkil etish 
Fayl tarkibidagi ma’lumot umumiy holatda hech qanday 
mantiqiy 
strukturaga 
ega 
bo‘lmaydi. 
Bu 
struktura 
ushbu 
ma’lumotlarni qayta ishlash uchun mo‘ljallangan dasturlarni ishlab 
chiqish asosida bo‘ladi. Masalan, matnni ekranda to‘g‘ri ko‘rsatish 
uchun, dastur alohida so‘zni, qatorni, xat boshini va boshqalarni ajrata 
olish imkoniyatiga ega bo‘lishi kerak. Bitta element tuzilishini 
boshqasidan ajratish belgisiga, belgilangan kodlar ketma-ketligi yoki 
fayl boshlanishiga taa’luqli bo‘lgan ushbu element tuzilishi 
qiymatlarini aralashtiruvchi sodda dastur xizmat qilishi mumkin. 
Birinchi holatda barcha ishlar ma’lumotlar ketma-ketligi struktura-
lashtirilmagan FT da taqdim etiladigan fayl ajratilgan ilovaga to‘liq 
tegishli bo‘lgan faylning strukturalash va izohlashdan iborat bo‘ladi. 
Ilova, tizim vositasi barcha ilovalar uchun umumiy foydalaniladigan 
fayl tizimiga kiritish/chiqarish so‘rovlarini shakllantiradi, masalan, 
yozish va o‘qish uchun zarur bo‘ladigan bayt miqdori va fayl 
boshlanishidan siljitishini ko‘rsatish. Mantiqiy dasturda joylashgan 
mos tegishli bayt oqimlari ilovalarga kelib tushadi. Masalan, 
kompilyator 
generatsiyalaydi. 
Shu 
sababli 
obyekt 
moduli 
saqlanadigan fayl formati faqat dasturga ma’lum bo‘ladi. Aytib o‘tish 

---

193 
joizki, ma’lumotlar to‘g‘ri yoki noto‘g‘riligini tekshirish ularning fayl 
tizimida saqlanish yo‘llariga hech qanday bog‘liq emas.
Bayt (oqim)ni strukturalashmagan ketma-ketlikda taqdim 
etadigan faylni o‘z ichiga olgan fayl modeli Unix OT bilan birga keng 
tarqalgan, bugungi kunda esa Windows OT larining barcha 
versiyalarida keng foydalanilmoqda. Faylni strukturalashtirilmagan 
modeli bir nechta ilovalar o‘rtasida faylni taqsimlashni oson tashkil 
etishga imkon beradi: turli xil ilovalar o‘zining tuzilishiga ega bo‘lishi 
va fayl ichidagi ma’lumotlarni sharhlashi mumkin.
Fayl tizimi yetarli miqdorda istalgan yozuvni ajratish maqsadida 
fayl tuzilishi to‘g‘risida axborotga ega bo‘lishi kerak. FT yozuvga 
kirish huquqini ilovaga taqdim etadi, so‘ng bu yozuvning ichidagi 
ma’lumotlarni qayta ishlashni ilova bajaradi. Bu yo‘lni rivojlantirish 
natijasida faqat murakkab strukturalarni qo‘llab-quvvatlash emas, 
balki ular bilan bog‘liq bo‘lgan ma’lumotlar omborini boshqarish 
tizimi (MOBT) bo‘ladi.
Mantiqiy yozuv dasturchi tashqi qurilmalar bilan ma’lumotlar 
almashish operatsiyasini bajarishi mumkin bo‘lgan kam miqdordagi 
ma’lumotlar elementi bo‘ladi. Xatto agar qurilma bilan ma’lumotlarni 
fizik almashish katta o‘lchov birligida amalga oshirilsa, operatsion tizim 
dasturchini alohida mantiqiy yozuvga kirishini ta’minlashi kerak bo‘ladi.
Fayl tizimi mantiqiy yozuvga kirishni ikkita usulidan 
foydalanishi mumkin: o‘qish yoki mantiqiy yozuvlar ketma – ketligini 
(kirish ketma-ketligi) yozish yoki ko‘rsatilgan raqam bilan yozuvga 
faylni joylashishi (to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirish).
Shak shubhasiz OT faylda ma’lumotlarni strukturalashning 
barcha yo‘llarini qo‘llab-quvvatlashi mumkin emas, shu sababli OT, 
faylni mantiqiy tashkil etish sxemasida keng tarqalgan uncha katta 
bo‘lmagan sonlar uchun joriy qilishni qo‘llab-quvvatlovchi faylni 
mantiqiy strukturalashni qo‘llab-quvvatlaydi.