U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Almashtirish (swapping) 
Tizimni qayta ishlash jarayonida foydalanuvchi jarayoni turli xil 
holatlarda bo‘lishi mumkin. Xususan, vaqtni taqsimlash rejimida 
amalga oshirilsa, masalan, foydalanuvchi terminal orqasida keyingi 
buyruqni ko‘rib chiqsa yoki o‘z dasturining manba kodini o‘zgartirsa, 
Tashqi 
bo‘linish
Vazifa 5 
(48K)
Vazifa 4 
(32K)
Vazifa 2 
(16K)
Vazifa 1 
(8K)
Asosiy xotira 
(b) 
Vazifa 6 
(84K)
Vazifa 5 
(48K)
Vazifa 4 
(32K)
Vazifa 2 
(16K)
Vazifa 1 
(8K)
Asosiy xotira 
(c) 
Vazifa 5 
(48K)
Vazifa 2 
(16K)
Vazifa 4 
(32K)
Vazifa 1 
(8K)
Asosiy xotira 
(a) 
10K 
18K 
30K 
62K 
92K 
108K 
156K 
Vazifalar ro‘yhati: 
Vazifa 1 = 8K 
Vazifa 2 = 16K 
Vazifa 4 = 32K 
Vazifa 5 = 48K 
Vazifa 6 = 
84K(kutmoqda) 

---

113 
jarayon bir muncha vaqt harakatsiz bo‘lishi mumkin. Bunday hollarda, 
jarayon operatsion tizim tomonidan diskka ko‘chirilishi mumkin, 
chunki u egallagan xotira ayni paytda boshqa faol jarayon uchun 
zarurdir. Almashtirish (swapping) - bu operatsion tizimning faol 
bo‘lmagan jarayon tasvirini diskka o‘tkazish (yozish) yoki faol 
jarayonni asosiy xotiraga ko‘chirish (o‘qish) uchun harakatlaridir. 
Bunday 
harakatlarni 
bajarish 
zarurati 
asosiy 
xotiraning 
yetishmasligidan kelib chiqadi. Almashtirish (swapping) jarayoni 
quyidagi 3.14- rasmda keltirilgan. 
3.14- rasm. Almashtirish jarayoni 
Zahira maydoni (backing store) - bu operatsion tizim tomonidan 
ko‘chiriladigan jarayonlar tasvirlarini (fayllarni o‘tkazish) saqlash 
uchun foydalaniladigan disk xotirasi maydoni. Zahira maydoni iloji 
boricha samarali tashkil etiladi: xotiradagi barcha jarayon tasvirlariga 
to‘g‘ridan-to‘g‘ri kirishni ta’minlaydi (masalan, jarayon raqami 
jadvali orqali). O‘tkazish va ko‘chirish algoritmining eng mashhur 
versiyasi bu: ustuvorliklarga asoslanib o‘tkazish va ko‘chirish; yuqori 
ustuvorlikga ega jarayonlar bajariladi, past ustuvorlikga ega jarayonlar 
diskka o‘tkaziladi.  
O‘tkazishga sarflanadigan eng katta vaqt - bu ma’lumotlarni 
uzatish harajatidir: to‘liq jarayon tasviri katta hajmdagi xotirani 
Foydalanuvchi
maydoni
Operatsion tizim 
Asosiy xotira 
Jarayon J
1
Jarayon J
2 
Fayllarni almashtirish zahira 
maydoni
1) O‘tkazish 
2) Ko‘chirish 

---

114 
egallashi 
mumkin. 
Umumiy 
o‘tkazish vaqti o‘tkaziladigan 
ma’lumotlarning hajmiga mutanosibdir. Keng tarqalgan operatsion 
tizimlarda - UNIX, Linux, Windows va boshqalar – o‘tkazish va 
ko‘chirish (swapping) bo‘yicha har xil strategiyalar amalga oshiriladi. 
Almashtirish jarayoni odatda ishlashga ta’sir qilsada, parallel ravishda 
bir nechta katta jarayonlarni boshqarishga yordam beradi, shuning 
uchun almashtirish ham xotirani siqish usuli sifatida tanilgan. 
O‘zgartirish jarayoni uchun talab qilinadigan umumiy vaqt butun 
jarayonni ikkinchi darajali diskka ko‘chirish uchun zarur bo‘lgan 
vaqtni, so‘ngra jarayonni asosiy xotirani tiklash uchun zarur bo‘lgan 
vaqtni o‘z ichiga oladi. Aytaylik, foydalanuvchi jarayoni 2048 KB 
hajmda va almashish amalga oshiriladigan standart qattiq diskda 
ma’lumot uzatish tezligi sekundiga 1 MB ni tashkil qiladi. Xotiraga 
yoki 1000K hajmdagi jarayonning haqiqiy uzatilishi 2000 
millisekundga to‘g‘ri keladi. Endi, kirish va chiqish vaqtini hisobga 
olgan holda, jarayon asosiy xotirani tiklash uchun raqobatlashganda 
4000 millisekund va boshqa qo‘shimcha xarajatlarni talab qiladi.