U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

7.6. Domen tizimi va internet xizmatlarini tashkil etish 
Domain Name System (DNS) 
Korxonani identifikatsiya qilish uchun TCP/IP protokollari 
hostning 
Internetga 
ulanishini 
aniqlaydigan 
IP 
manzilidan 
foydalanadi. Biroq, odamlar raqamli manzillar o‘rniga ismlardan 
foydalanishni afzal ko‘rishadi. Shuning uchun, bizga manzilni 
manzilga yoki nomga manzilni xaritada ko‘rsatadigan tizim kerak.
Internet kichkina bo‘lganda, host-fayl yordamida xarita tuzildi. 
Host faylida faqat ikkita ustun mavjud edi: ism va manzil. Har bir host 
o‘z diskida host faylini saqlashi va vaqti-vaqti bilan uni asosiy host 
fayldan yangilab turishi mumkin. Dastur yoki foydalanuvchi nomni 
manzilga xaritaga tushirishni istaganida, host host faylni ko‘rib chiqdi 
va xaritani topdi. Ammo, bugungi kunda har bir manzilni nom bilan 
va aksincha bog‘lash uchun bitta host-faylga ega bo‘lish mumkin 
emas. Host fayli har bir hostda saqlash uchun juda katta bo‘lishi kerak 

---

282 
edi. Bunga qo‘shimcha ravishda, har safar biron bir o‘zgarish 
bo‘lganda, barcha host fayllarini yangilab bo‘lmaydi. Bitta yechim 
host faylni bitta kompyuterda saqlash va xaritalashga muhtoj bo‘lgan 
har bir kompyuterga ushbu markazlashtirilgan ma’lumotdan 
foydalanishga imkon berishdir. Ammo biz bilamizki, bu Internetda 
katta hajmdagi trafikni keltirib chiqaradi. 
Bugungi kunda ishlatiladigan yana bir yechim bu katta hajmdagi 
ma’lumotni kichik qismlarga bo‘lish va har bir qismini boshqa 
kompyuterda saqlashdir. Ushbu usulda xaritalashni talab qiladigan 
host kerakli ma’lumotlarni ushlab turgan eng yaqin kompyuter bilan 
bog‘lanishi mumkin. Ushbu usul Domen Nomlari Tizimi (DNS) 
tomonidan qo‘llaniladi. 7.33- rasmda TCP/IP qanday qilib DNS 
mijozdan va DNS serverni nomni manzilga xaritada ko‘rsatish uchun 
qanday foydalanishi keltirilgan, teskari xaritalash ham huddi shu 
ketma-ketlikda amalga oshiriladi. 
7.33- rasm. DNS maqsadi 
7.33- rasmda foydalanuvchi masofaviy hostda ishlaydigan fayl 
uzatish ser-veriga kirish uchun fayl uzatish mijozidan foydalanishni 
xohlaydi. Foydalanuvchi faqat fayl uzatish serverining nomini biladi, 
masalan forouzan.com. Biroq, TCP/IP to‘plamiga ulanish uchun fayl 
uzatish serverining IP manzili kerak. Quyidagi oltita bosqichda host 
nomini IP manzilga xaritalash ko‘rsatilgan. 
1. Foydalanuvchi host nomini fayl uzatish mijoziga jo‘natadi. 
2. Fayl uzatish mijozi DNS mijozga host nomini yuboradi. 
Foydalanuvchi 
Host nomi 
Host 
nomi 
IP
manzil 
DNS 
mijoz 
Mijoz 
fayli
uzatish 
IP manzil 
DNS 
server 
Amaliy 
qatlam 
Trasnport qatlami 
Javob
So‘rov 

---

283 
3. Har bir kompyuter yuklangandan so‘ng bitta DNS serverning 
manzilini biladi. DNS mijoz DNS serverga DNS serverning ma’lum 
IP manzilidan foydalanib, fayl jo‘natish serverining nomini beradigan 
so‘rov bilan xabar yuboradi. 
4. DNS server kerakli fayl jo‘natish serverining IP manzili bilan 
javob beradi. 
5. DNS mijozi IP manzilni fayl jo‘natish serveriga yuboradi. 
6. Endi fayllarni jo‘natish mijozi fayllarni jo‘natish serveriga 
kirish uchun qabul qilingan IP manzilidan foydalanadi. 
E’tibor bering, Internetga kirishning maqsadi fayllarni jo‘natish 
mijozi va server o‘rtasida aloqa o‘rnatishdir, ammo bu sodir 
bo‘lishidan oldin DNS mijoz va DNS server o‘rtasida boshqa ulanish 
kerak. Boshqacha aytganda, biz ikkita ulanishga muhtojmiz; masalan, 
birinchisi, nomni IP manzilga solishtirish uchun; ikkinchisi fayllarni 
jo‘natish uchun.