U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Veb-server (Web server) – kompyuter va dasturiy ta’minot 
bo‘lib, mijozlarga kompyuter-serverda joylashgan Web-sahifalarga 
WWW orqali ulanishni taqdim etadi. Misol, erkin tarqatiladigan Web-
server Apache hisoblanadi. 
Proksi-server (Proxy server) – kompyuter va dasturiy ta’minot 
bo‘lib, u lokal tarmoqning qismi hisoblanadi va Internetga lokal 
tarmoq kompyuterlaridan samarali kirish, trafikni filtrlash, tashqi 

---

30 
hujumlardan 
himoyalashni 
ta’minlaydi. 
Proxy-server 
odatda 
operatsion tizimga o‘rnatiladi. 
Elektron pochta serveri – kompyuter va dasturiy ta’minot 
bo‘lib, u qandaydir lokal tarmoq kompyuterlari elektron pochtasini 
jo‘natish, olish va tarqatishni bajaradi. Shuningdek pochtani shifrlash 
(email encryption) – ma’lum tarmoq domenidan manzillarga 
(buyurtmachiga) xatlarni jo‘natishdan oldin shifrlash va ularni 
buyurtmachi olganidan keyin deshifrlashni ta’minlashi mumkin. 
Server qismi (Server back-end) – katta ishonchlilik va katta 
resurslar hajmini taqdim etish maqsadlarida bitta server o‘rniga 
ishlatiladigan server kompyuterlarning lokal tarmoqqa birlashtirilgan 
guruhi hisoblanadi. Bunga yaqin bo‘lgan boshqa atama ma’lumotlarga 
ishlov berish markazi (data center) hisoblanadi. Bu tushuncha bulutli 
hisoblashlarning yanada keng tarqalishi bilan juda dolzarb, bu nuqtai 
nazardan 
eng 
zamonaviy 
mijoz-server 
o‘zaro ta’sirlashishi 
hisoblanadi.  
Klasterli hisoblash tizimlari va ularning OTlari 
Kompyuterlar klasterlari ilmiy hisoblashlar uchun juda 
ommalashgan. Kompyuterlar klasterlari tezkor lokal tarmoq orqali 
bog‘lanadi. Klasterlashtirish ikki yoki undan ortiq tizimlarga umumiy 
xotiradan foydalanishga imkon beradi. Klasterlashtirish yuqori 
ishonchlilikni ta’minlaydi. Klasterli hisoblash tizimi ko‘rinishi 1.5- 
rasmda keltirilgan. 
1.5- rasm. Klasterli hisoblash tizimi ko‘rinishi 
Kompyuter 
Kompyuter 
Kompyuter 
Ma’lumotlarni 
saqlash 
tarmog’i 

---

31 
Kompyuterlar klasterlari quyidagi ikkita turlarga bo‘linadi:
 assimmetrik klasterlashtirish (asymmetric clustering) – bitta 
kompyuter ilovani bajaradi, qolganlari esa turib qoladigan 
kompyuterlar klasterini tashkil etish; 
 simmetrik klasterlashtirish (symmetric clustering) – 
klasterning barcha mashinalari bir vaqtda bitta katta ilovaning turli 
qismlarini bajaradigan kompyuterlar klasterini tashkil etish. 
Shuningdek, quyidagilarga bo‘linadi:
 yuqori tezlikli ulanishli klasterlar (high-availability clusters) 
– klaster kompyuterlari resurslariga, masalan, ma’lumotlar 
omborlariga 
optimal 
ulanishni 
ta’minlaydigan 
kompyuterlar 
klasterlari;
 yuklanish balanslanadigan klasterlar (load-balancing clusters) 
– so‘rovlarni balanslaydigan (front-ends), serverlar qismlari (server 
back-end) kompyuterlari orasida topshiriqni taqsimlaydigan bir necha 
kompyuterlarga ega bo‘lgan kompyuterlar klasterlari. 
Klasterlar ko‘pincha universitetlarda va tadqiqotlar markazlarida 
(masalan, CERN, Shveytsariya) o‘rnatilgan. Klasterlar uchun 
operatsion tizimlarga Windows 2003 for clusters, Windows 2008 
High-Performance Computing kiradi.