U. R. Xamdamov, dj. B. Sultanov, S. S. Parsiyev, U. M. Abdullayev

Audit 
 
Linux ning Audit tizimi xavfsizlikka tegishli ma’lumotlarni 
kuzatib borish usulini taqdim etadi. Oldindan tuzilgan qoidalarga 
asoslanib, Audit tizimda sodir bo‘layotgan hodisalar haqida iloji 
boricha ko‘proq ma’lumotlarni yozib olish uchun jurnal yozuvlarini 
yaratadi. Ushbu ma’lumot muhim siyosat muhitlari uchun xavfsizlik 
siyosati va ular tomonidan qilingan harakatlarning buzilishini aniqlash 
uchun juda muhimdir. Audit tizimni qo‘shimcha xavfsizlik bilan 
ta’minlamaydi; aksincha, undan tizimda ishlatiladigan xavfsizlik 
siyosatining buzilishini aniqlash uchun foydalanish mumkin. Ushbu 
qoidabuzarliklarni SELinux kabi qo‘shimcha xavfsizlik choralari bilan 
oldini olish mumkin. Quyidagi ro‘yhat Audit tizimi o‘zining jurnal 
fayllariga yozishi mumkin bo‘lgan ba’zi ma’lumotlarni taqdim etadi: 
 Hodisaning sana va vaqti, turi va natijasi; 
 Obyektlar va subyektlar uchun sezgirlik yorliqlari; 
 Audit sozlamalarini barcha o‘zgarishlari va audit jurnali 
fayllariga kirishga bo‘lgan urinishlar; 
 Barcha turdagi foydalanilgan autentifikatsiya mexanizmlar, 
masalan, SSH, Kerberos va boshqalar; 
 /etc/passwd 
kabi 
ishonchli 
ma’lumotlar 
bazasidagi 
o‘zgarishlar; 
 Tizimga ma’lumotlarni yuklash yoki tizimdan ma’lumotlarni 
ko‘chirib olishga bo‘lgan urinishlar; 
 Foydalanuvchi identifikatori, obyekt yoki subyekt yorlig‘i va 
boshqa atributlarga asoslangan hodisalarni qo‘shish yoki olib tashlash. 
9.2. Windows operatsion tizimi, qurilish tamoyili va ahamiyati 
Hozirgi kunda shaxsiy kompyuterdan foydalanuvchilar asosan 
qulay grafik interfeysi uchun Windows operatsion tizimidan 

---

365 
foydalanishadi. Bundan tashqari, Windows operatsion tizimining 
server versiyalari ichki lokal tarmoqlarda ham ko‘plab korxona va 
tashkilotlarda 
foydalanib 
kelinmoqda. 
Shaxsiy 
kompyuterdan 
foydalanadigan 
foydalanuvchilarning 
85% 
asosan 
Windows 
operatsion tizimidan foydalanadi. Microsoft Windows Microsoft 
tomonidan ishlab chiqilgan bir qator operatsion tizimlar va ish stoli 
muhitlarini ifodalaydi. Windows operatsion tizimlarining birinchi 
versiyasi - MS-DOS, 1985yilda kiritilgan, grafik interfeysga ega edi. 
U bir nechta hujjatlarni, kompyuter sichqonchasini qo‘llab-
quvvatlashni, ochiladigan menyuni taqdim etdi va buning hammasi 
ranglarda ko‘rish mumkin edi. Windowsning keyingi versiyalari asta-
sekin MS-DOSning apparat va dasturiy ta’minotning funksiyalarini 
o‘rnatgan. MS-DOSga kiritilgan barcha o‘zgarishlarni keyinchalik 
integratsiyalashgan holda ishlab chiqilgan operatsion tizimni 
yaratishga yordam berdi. Hozirgi kunda Microsoft Windows nafaqat 
odatdagi qulaylik va ta’sirchan funksionallik tufayli, balki uning 
yadrosi va Microsoft Office kabi boshqa dasturiy ta’minot 
imkoniyatlari bilan integratsiyalashuv darajasi yuqori bo‘lgani sababli 
eng mashhur OTdir. Garchi bunday dasturiy integratsiyani dastlab 
xavfsizlik muammolari bo‘lgan bo‘lsa-da, bugungi kunda Microsoft 
Windows 
nafaqat 
shaxsiy 
kompyuterlarda, 
balki 
hisoblash 
qurilmasining server versiyalarida ham keng qo‘llaniladi. Eng so‘nggi 
Windows 10 operatsion tizimining ishlab chiqarish zanjirida yakuniy 
aloqa bo‘ldi, ammo bu uning rivojlanish davrining oxirigacha 
mo‘ljallanmagan. Integratsiyalangan operatsion tizim sifatida, 
Microsoft Windows-ning barcha versiyalari o‘rnatishdan so‘ng darhol 
ishlatilishi mumkin bo‘lgan oldindan o‘rnatilgan dasturiy ta’minot 
bilan ta’minlangan. Asosiy matn tahrirlovchisi va kalkulyatori 
Windowsning birinchi versiyasida foydalanish uchun taqdim etildi. 
Windows 98 Media Payer, Internet Explorer va Outlook Expressni 
taqdim etdi. Windows Vista’dan boshlab, DVD Maker foto galereyasi 
va Windows 7, 8, 10-da informer gadget’lari bilan tasvirlangan yon 
panel paydo bo‘ldi. Ikkinchi Windows XP xizmat paketidan va 
Windows Vista-ning ishlab chiqarilishidan boshlab, o‘rnatilgan 
xavfsizlik devori xavfsizligi xususiyati (xavfsizlik devori) paydo 
bo‘ldi. Zamonaviy Windows operatsion tizimlarida ushbu funksiya 
yadro darajasida amalga oshiriladi. Sandbox orqali zararli xatti-
harakatlar tizimdagi beqarorlikka yoki xavfsizlik buzilmasligiga olib 

---

366 
kelmaydi, barcha dasturiy ta’minot tizim yadrosidan tashqari, uchinchi 
tomon virusga qarshi tizimlarini ham o‘z ichiga oladi. Kompyuterlar 
uchun Windows operatsion tizimlarining umumiy foydalanuvchi 
versiyalariga qo‘shimcha ravishda, Microsoft operatsion tizimining 
server versiyalari, mobil va o‘rnatilgan versiyalarini chiqazdi. 
Windows Server tizimi raqobatchilik boshqaruv paketiga ega, 
yangilangan xizmatlar, saqlash serverlari, veb-server, media server va 
yangi o‘yinchi o‘ylashdan ko‘ra ko‘proq ta’sirchan funksiyalarni o‘z 
ichiga oladi. Ushbu paket asosan korporativ foydalanish uchun, 
mahalliy tarmoqni boshqarish va turli xil kompyuterlarni o‘z 
maqsadlari uchun birlashtiruvchi tashkilotlar uchun mo‘ljallangan. 
Windows Mobile PDA va smartfonlar kabi shaxsiy qurilmalar uchun 
mo‘ljallangan operatsion tizimlarning bir qatoridir. Microsoft 
Windows har kuni yangi xususiyatlar va xavfsizlik yangilanishlarini 
chiqaradi. Foydalanuvchilarning ko‘pchiligi ushbu mantiqan tuzilgan 
Windows operatsion tizimidagi oilada ishlash imkoniyatidan juda 
mamnun. Bundan tashqari, Windows 10-ning eng so‘nggi versiyasi 
Microsoft-ga ko‘ra texnologiya dunyosida yangi pog‘ona bo‘ladi. 
Windows operatsion tizimi quyidagi imkoniyatlarga ega: 
 Ko‘p vazifalilik, ya’ni Windows muhitiga o‘tgandan keyin bir 
vaqtning o‘zida bir necha dasturlarda ishlash imkoniyati paydo 
bo‘ladi. Masalan, hujjatlarni tahrirlash, rasm chizish, hujjatlarni chop 
etishga berish, musiqa eshitish va hokazo; 
 Ma’lumotlar buferidan foydalanish imkoniyati, ya’ni bemalol 
grafik muharriridagi yoki elektron jadvaldagi ma’lumotlarni boshqa 
dasturlarga qo‘yish yoki aksincha; 
 Windows muhitida ishlaydigan barcha dasturlarning shriftlari, 
drayverlarining printerdan foydalanish va boshqarish tugmalarining 
bir xilligi foydalanuvchiga bitta dasturda ishlaganda ikkinchisida 
ishlashga oson ko‘nikish hosil qilish imkonini beradi; 
 Windows operatsion tizimida kompyuter tarmoqlaridan 
foydalanish juda qulay, masalan lokal kompyuter tarmog‘ida ishlash 
uchun tarmoqli muhit yorlig‘ini ishlatish yetarli; 
 Foydalanuvchi interfeysining yagonaligi, ya’ni Windows 
muhitida oddiydan tortib murakkabgacha dasturlarning barchasida 
muloqat oynalarining, menyularining, vositalar panelining va 
boshqalarning yagona ko‘rinishga ega ekanligi va hokozo 
imkoniyatlarni aytish mumkin; 

---

367 
 Universal grafika - Windows dasturlarining qurilmalarga va 
dastur ta’minotiga bog‘liqsizligini ta’minlaydi; 
 Ma’lumotlar almashuvi - Windows dasturlararo ma’lumotlar 
almashish imkoniyatiga ega; 
 Windows muhitida elektron pochta va faksdan foydalanish 
mumkin va hokazo. 
Bundan tashqari Windows operatsion tizimining ko‘plab server 
versiyalari mavjud. Ohirgi ishlab chiqilgan versiya Windows Server 
2019 hisoblanadi.