У шбу услуб ий курсатма Тузувчилар

I = f₁ (C); cos = f₂ (C) ; P = f₁ ( cos ) ; U₂ = f₂ ( cos  )
bog`lanishlarning grafiklari quriladi.
Oxirgi ikki bog`lanishning grafiklarini qurishda koordinata boshidan gorizantal o`q
o`yicha cos ning nol qiymatlarini emas, balki С = 0 da olingan minimal qiymatlar
quyiladi.
9.1–jadval

O’lchashlar									Hisoblashlash
№	C	U1	U2	I	IF	IC	P1	P2	cos	P	U
	мкф	в	в	а	а	а	вт	вт		вт	в
1.
2.
...
n

6. Tok va kuchlanishlarning vektor diagrammalari quriladi.

7. Tajriba ishi buyicha xulosa chiqariladi.
a) liniyaning ishi uchun соs qanday ta'sir qiladi, ya'ni liniyadagi quvvat va kuchlanish isrofgarchiliklari qanday o`zgaradi.
b) quvvat koeffitsiyenti birga teng bo`lganda, sig`im qiymati nimaga teng?
8. Tok va kuchlanishlarning vektor diagrammalari quriladi.
a) kondensatorlar ajratilganda (С = 0).

Ixtiyoriy 0 nuqtadan kuchlanish vektori U₂ ni yuqoriga vertikal qo`yiladi. G`altakning aktiv toki I_{G a} = I_G ^. cos va reaktiv toki I_Fp =I_F sin hisoblanadi. Aktiv tok 0 nuqtadan yuqoriga vertikal quyiladi, chunki u kuchlanish bilan bir faza yo`nalishidadir.Reaktiv tok vektorini esa soat strelkasining yo`nalishi bo`yicha 90<sup>0</sup> burchak ostida qo`yiladi, chunki bu tok induktiv tok bo`lib, kuchlanishdan faza bo`yicha 90⁰ ga orqada qoladi. Bu toklarning geometrik yig`indisi liniya toki I ga teng bo`lib, ushbu holda esa g`altak toki I<sub>F</sub> ga teng. Tok va kuchlanish orasidagi fazaviy siljish burchagi ( bo`ladi.(9.2-rasm).
b) kondensatorlar ulanganda (С  0).
Avvalgi holdagi kabi 0 nuqtadan kuchlanish vektori U₂ va g`altak tokining vektori I<sub>G</sub> chiziladi. So`ngra soat strelkasi yo`nalishiga teskari qilib, 90<sup>0</sup> burchak ostida kondensator toki I<sub>C</sub> chiziladi, chunki sig`im toki kuchlanishidan faza kuchlanishi faza bo`yicha 90<sup>0</sup> ga o`zgaruvchan. Liniya toki I, g`altak toki I<sub>G</sub> va sig`im toki I_C vektorlarining geometrik yig`indisiga teng (o`zgaruvchan tok zanjiri uchun Kirxgofning birinchi qonuni). Tok va kuchlanish orasidagi fazaviy siljish burchagi  nolga teng yoki nolga yaqin bo`ladi (9.3-rasm).

5. 
   Tekshiruv savollari.
   

1. Quvvat koeffitsiyenti nima uchun muhim iqtisodiy ko`rsatkich hisoblanadi?
2. Quvvat koeffitsiyenti sanoat tarmoqlarida birga teng bo`lishi mumkinmi?
3. Quvvat koeffitsiyentini qanday oshirish mumkin?
4.Quvvat koeffitsiyenti birga teng bo`lganda, kondensatorlarning sig`imi qanday aniqlanadi?

10-TAJRIBA ISHI .

O`ZGARUVCHAN TOK ZANJIRIDA QUVVATNI O`LCHASH VA VATTMETR KO`RSATISHINING ANIQLIGINI BAHOLASH.

1. Ishdan ko`zda tutilgan maqsad.

2. 
   Ampermetr, voltmetr va vattmetrning tuzilishi bilan tanishish.
   
3. 
   Vattmetr shkalasining bo`linish darajasin aniqlash.
   
4. 
   O`zgaruvchan tok zanjirida quvvatni o`lchashni o`rganish.
   
5. 
   Ampermetr va volmetr yordamida vattmetr ko`rsatishining aniqligini baholash.
   

2. Tajriba ishiga tushuntirish.

Elektrodinamik sistemadagi vattmetr yordamida o`zgaruvchan va o`zgarmas tok zanjiridagi quvvat o`lchanadi. O`zgaruvchan tok zanjirida elektrodinamik vattmetr bilan aktiv quvvat o`lchanadi. Vattmetr ko`rsatayotgan quvvatni aniqlash uchun, vattmetr strelkasi ko`rsatayotgan shkalaning bo`linmalari sonini uning bo`linish darajasiga kupaytirish kerak. Odatda har bir vattmetrning shkalasida, ketma-ket cho`lg`am tokining va parallel cho`lg`am kuchlanishining nominal qiymatlari ko`rsatiladi (masalan 5A, 220V). Bu belgilanganlar buyicha vattmetr shkalasining bo`linish darajasi aniqlanadi

bu yerda I_n, U_n-tok va kuchlanishning nominal qiymatlari, n-shkalaning bo`linmalari soni.
Vattmetr strelkasining burilishi uning ketma-ket va parallel cho`lg`amlaridan o`tayotgan toklarning o`zaro yo`nalishiga bog`lik. Vattmetrni zanjirga to`g`ri o`lash uchun ketma-ket cho`lg`amning bir uchi va parallel cho`lg`amning bir uchi alohida belgi *(yulduzcha) bilan belgilanadi. Bular generator uchlari deb ataladi. Ana shu ikkala uchni (qismani) generatorning bir qutbiga o`laganda, vattmetr strelkasining burilishi to`g`ri bo`ladi. Barcha o`lchash asboblari kabi vattmetr ham xatolikka ega va bu xatoliklar vattmetrning ko`rsatishini, ampermetr va voltmetr ko`rsatishlari bilan solishtirib aniqlanadi.
Bu maqsad uchun qullangan ampermetr va voltmetrning aniqlik sinfi, vattmetrning aniqlik sinfidan yuqori bo`lishi lozim. Ampermetr va voltmetrning ko`rsatishi bo`yicha hisoblangan quvvat haqiqiy quvvat deb qabul qilinadi: