U. V. G‘afurov, B. E. Mamarahimov, Q. B. Sharipov, F. O. Otaboyev

Shuningdek, o‘rtacha umumiy xarajatlarni o‘rtacha doimiy va o‘rtacha 
o‘zgaruvchi xarajatlarning yig‘indisi sifatida ham ifodalash mumkin: 
AC = AFC + AVC. 
Bu o‘rtacha umumiy, doimiy va o‘zgaruvchi xarajatlarning egri chiziqlari 
quyidagi ko‘rinishda bo‘ladi (5-chizma): 
C 
AS
 
AVC 
 
M 
 
 
 
AFC 
 
0 Q 
5-chizma. O‘rtacha xarajatlarning egri chiziqlari. 
 

---

96 
Eng yuqori darajada foyda olishga erishish uchun tovar ishlab chiqarishning 
zarur miqdorini aniqlash zarur. Bunda iqtisodiy tahlil vositasi bo‘lib so‘nggi 
qo‘shilgan xarajat tushunchasi xizmat qiladi. Avvalo so‘nggi qo‘shilgan xarajat 
deb, mahsulotning navbatdagi birligini ishlab chiqarish bilan bog‘liq 
qo‘shimcha xarajatlarga aytiladi: 
Q
TC
MC



; 
bu yerda: MC – so‘nggi qo‘shilgan xarajat; 
∆TC – umumiy xarajatlarning o‘zgarishi; 
∆Q - mahsulot miqdorining o‘zgarishi. 
Qo‘shilgan xarajatlarni har bir navbatdagi qo‘shilgan mahsulot birligi uchun 
aniqlash mumkin. Tovar yoki xizmatlarning qo‘shilgan birligini ishlab 
chiqarishga to‘g‘ri keladigan xarajatlar o‘rtacha qo‘shilgan xarajatlar 
deyiladi. 
 
2. Ish haqining turlicha nazariyalari 
Ish haqi – ishchi va xizmatchilarning mehnatining miqdori, sifati va 
unumdorligiga qarab, milliy mahsulotdan oladigan ulushining puldagi 
ifodasidir. 
Ish haqi ishlab chiqarish jarayonida yaratilgan zaruriy mahsulot bilan 
chambarchas bog‘liqdir. Chunki ish haqi uning asosiy qismini tashkil etadi.
Ish haqining asosiy vazifasi ishchi va xizmatchilarning turmush va mehnat 
sharoitini yaxshilash, boshqacha qilib aytganda, mehnat me’yori bilan iste’mol 
me’yori o‘rtasidagi bog‘liqlikni ta’minlashdan iboratdir. Ish haqining mazmunini 
to‘laroq tushunish uchun nominal va real ish haqi tushunchalarini bilish zarurdir. 
Ishchi uchun qanday shaklda va qancha miqdorda ish haqi olishi emas, balki 
unga qancha miqdorda tovarlar va xizmatlar sotib olishi mumkinligi muhim. Shu 
sababli nominal va real ish haqi farqlanadi. Nominal ish haqi bu ma’lum vaqt