Учебное пособие для студентов первого курса 5120100 «Филология и преподавание языка»
Download 1.23 Mb. Pdf ko'rish
|
Tilshunoslik nazariyasi
|
Tilning lug‘at tarkibi. Tillarning lug‘at boyligi so‘zlar va
iboralardan iborat bo‘ladi. Uning bu boyligi hamma uchun umumiy bo‘lib, hamma tomonidan birday qo‘llanilishi mumkin. Bu boylik tilning tarixiy taraqqiyoti davomida to‘plangan. Bu esa o‘z navbatida, tilning tarixiy taraqqiyoti hisobiga ham, shu bilan birga boshqa turli xalqlar bilan ijtimoiy, siyosiy, iqtisodiy aloqalari davrida o‘zlashtirgan leksik birliklari hisobiga ham amalga oshgan. Ana shu tarixiy jarayonlar nuqtai nazaridan qaralganda, tillarning lug‘at boyligida ikkita yirik qatlam – o‘z va o‘zlashgan qatlam borligi ma’lum bo‘ladi. 81 Lug‘atshunoslik tilshunoslikning lug‘at tuzish ishi bilan shug‘ullanadigan maxsus bir sohasidir. Lug‘atchilikning nazariy va amaliy tomonlari bor. Lug‘at tuzishning ilmiy asoslari va tamoyillarini ishlab chiqish, lug‘at tiplarini belgilash, uni yaratish usullarini asoslab berish bu sohaning nazariy masalalari bo‘lib hisoblanadi. Tilning so‘z boyligini to‘plash, lug‘at tuzish uchun kartotekalar tuzish va ularni tartibga solish kabilar lug‘atshunoslikning amaliy tomonidir. Avvalambor lug‘atlarni ikki turga bo‘lamiz: Qomusiy lug‘atlar 2. Lingvistik lug‘atlar. 1.Qomusiy (ensiklopedik) lug‘atlarda ilmiy, siyosiy, adabiy hamda ishlab chiqarishga xos tushunchalar, mashhur kishilar haqida batafsil ma’lumot beriladi. “O‘zbek milliy ensiklopediyasi”, “U kim, bu nima”, “Salomatlik” kabi lug‘atlar qomusiy lug‘atlarga misol bo‘la oladi. 2.Lingvistik lug‘atlar bir tilli va ko‘p tilli bo‘lishi mumkin. Bir tilli lingvistik lug‘atlarga: Izohli lug‘at – tilda mavjud bo‘lgan so‘zlar ma’nolariga izoh beriladi. Imlo lug‘ati-orfografik lug‘at ham deyiladi. Bunday lug‘atlar so‘zlarning to‘g‘ri yozilishi hisobga olinib tuziladi. Orfoepik lug‘ati – so‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qilishga yordam beradi. Sinonimlar lug‘ati – sinonim so‘zlarni topishga yordam beradi. Omonimlar lug‘ati - omonim so‘zlarni topishga yordam beradi. Antonimlar lug‘ati - antonim so‘zlarni topishga yordam beradi. Paronimlar lug‘ati - paronim so‘zlarni topishga yordam beradi. Frazeologik lug‘at - iboralarni o‘rganishga yordam beradi. Morfem lug‘at – so‘zlarni tarkibiy qismlarga ajratishga yordam beradi. Terminologik lug‘at – ma’lum fan sohasi bo‘yicha atamalarga izoh beriladi. Chappa (ters) lug‘at – bu lug‘atda so‘zlar oxirgi harfi bo‘yicha joylashtiriladi. O‘zlashma so‘zlar lug‘ati – boshqa tillardan olingan so‘zlar keltiriladi. Chastotali lug‘at – ma’lum bir asarda qaysi so‘z necha marta ishlatiligani haqida statistik ma’lumot beradi. 82 Ko‘p tilli lingvistik lug‘atlarga tarjima lug‘atlari kiradi. Masalan: O‘zbekcha – inglizcha so‘zlar lug‘ati, nemischa –ruscha so‘zlar lug‘ati kabi. Download 1.23 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|