Учебное пособие для студентов старших курсов

Қаранг: Пословици и поговорки народрв Востока. М., 1961, с. 11.

Краткий словарь пнострашшх слов. М, 1950, с. 126.

з А. Кунин. Английские идиоматические виражения. М., 1934.
117
лиқ бўлмаган, яхлит ҳолда бир маъно берувчи, ихчам ибора» (У1ИЛ, I, 314).
Идиомашунос олим А. Я. Рожанский бундай ибораларнинг уч асосий белгисини ажратиб кўрсатади:
а) бирикманинг барқарорлиги (турғунлиги); б) бирикма-нинг мажозий маъно бериши; в) бирикманинг семантик бутун-лиги.
Мақол, матал ва идиомаларнинг бир-биридан фарқланиши-яи қуйидаги жадвалдан ҳам билиш мумкин.

Мақол	Матлл	Идиома
Сўзловчи нодон бўлса, тингловчи доно керак Бир йигитга етмиш,ҳу-нар оз Дўстинг учун заҳар ют	Ўзини ака, эчкисини така демоқ Бургага аччиқ қилиб, кўрпани куйдирмоқ Пуч ёнғоқ би„":аа қўй-ншш тўлдирмоқ	Қўлтиғидан тарвузи тушмоқ Оёғини қўлига олиб қочмоқ Онасини учқўрғондан кўрсатмоқ

м Фразеологизмлар (мақол, матал ва идиомалар)нинг маъноси контекст ичида очилади. Бинобарин, муайян иборанинг маъ-яосини очиш учун уни контекст ичида олиб қараш лозим. Тўғ-ри, икки ёки бир нечта тилда ҳам шаклан, ҳам мазмунан, ҳам •маъновий тарафдан айнан мувофиқ келадиган мутлақ экви-валентлар ҳам топилади. V
Масалан: цьтлят по осени считают — жўжани кузда санай-дилар; покорную голову меч не сечет — эгилган бошни қилич \ / кёсмайди; куй железо пока горячо — темирни қизиғида бос ва ҳоказо. Бироқ бундай мутлақ эквивалентлар сони кам. Аксари-ят ҳолларда таржимон ҳар бир мақол, матал ёки идиомага, асарда тасвирланаётган воқеалар мазмуни, объект, миллий муҳит ва услуб хусусиятига кўра, ўз тилидан муқобил ёки монанд бирикмалар топиб қўяди, ёки уларни сўзма-сўз таржи-ма қилади. Шунга кўра, айни бир хил мақол ёки идиомани ҳам бир қанча ўринларда, маънога қараб, ҳар хил ўгириш мумкин. Бинобарин, ҳар қандай ҳоллар учун баб-баравар мувофиқ келадиган тайёр рецепт бериш амри маҳол. \^{^}х
Турли тилларда айни бир хил маънони ифодаловчи мақол, матал ва идиомалар айнан бир хил асосга, айни бир нарсанинг бир қанча жиҳатларига (ёки хоссаларига) ё бўлмаса тамомила бошқа объектларга таянган ҳолда яратилган бўлиши мумкин.
Чунончи, немисча Вгепп! Шт аи! с1ег 2ип§е, русча у него язь1к чешется, ўзбекча тили қичимоқ ҳамда Шег с1еп Вге] §екос1й Ьа! йег тад Шп аисН еззеп (нем.)— кто заварил кашу, тот ирас-хлебмвай (рус.)—ўзинг пиширган ош, айлан ич, ўргил ич (ўзб.), Ап е]пет 2\У1ПЗ 1ас1еп (нем.)— висеть на волоске (рус.) — ҳаёти қил устида турмоқ (ўзб.) матал ва идиомаларида би-рикмаларнинг барча компонентлари бир-бирига мос тушган.
118
пц чужой роток не накинешь платок билан Эл огзига элак ту-тиЦ бўлмайди маталларида .биринчи таянч компонентлар — ро^{^}; оғиз — мос келгани ҳолда, иккинчи асослар—платок (рў-моЛча): элак фарқланади. Яна бир мисол. Немис тилида — 51сЬ\ еКуаз пшс!ег аЧе Опгеп 5спге]'веп, рус тилида—зарубить себе на носу, ўзбек тилида — қулоғига иснрға қилиб тақмоқ. Немисча ва русча ибораларда бирикма объектлари фарқлана-ди: кулоқ. Узбек ва рус тилларида эса улар мос келган: бу-рун."
Идиоматик иборалар ва маталлар таржимасида бирикма-лар таркибидаги объектлар (таянч нуқталар) айирбошлови масаласига бефарқ қараб бўлмайди. Таржимада мумкин қадар бирикманинг аннқроқ, асл нусха маъносига яқинроқ, контекст-га мувофиқроқ варнантини қиднриб топишга ҳаракат қилиш лозим. МабодО ғализ чиқмайднган бўлса, сўзма-сўз ўгиришга ҳам журъат қилиш мумкин.
М. А. Шолоховнииг «Тинч Дон» романида қуйида келтири-ладиган икки ўринда айни бир матал қўлланилган:
1. —«Да как же, мать её курица, прибегла и орет: «Ребята, ваши вилами попоролись». А? Это как?»^1.
. 2. —«Нарубил, дьявол паршивьш, на две плетня хватило би! Ишь джигит нашёлся, мать твоя курица» (85).
Одил Шаропов таржимасида:

1. 
   — «Бўлмаса, ҳалиги шум хотин, оёғи куйган товуқдай:
   «Болаларинг бир-бирига паншаха санчишди», деб нега бақира-
   ди? А! Бу қандоқ гап?»^2.
   
2. 
   —«Бекорга чопиб, нобуд қилди, лаънати шайтон, икки че-
   танга етарди-я! Билдик, роса қиличбоз йигит экансан. Онанг
   ўлеин сени тугмай» (114).