Учебное пособие для вузов. Т.: Тфи, 2019. с. A. S. Djuraev- doctor of Economics, Professor of the Department of «Taxes and Taxation»

3.Soliq to‟lovchining moliya-xo‟jalik faoliyati tekshiruvini tashkil qilish 
va o‟tkazish tartibi. 
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarni 
tekshirishni tashkil qilishni tartibga solish to‘g‘risidagi PF-2114 19.11.1998 dagi 
qaroriga muvofiq: 
Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarni tekshirishni tashkil qilishni yanada tartibga 
solish, tekshirishlar sonini kamaytirish, turli nazorat organlari tomonidan amalga 
oshiriladigan tekshirishlarda parallelchilik va takrorlash faktlarini bartaraf etish, 
ularning korxonalar xo‘jalik faoliyatiga iqtisodiy zarar etkazuvchi asossiz 
aralashuviga yo‘l qo‘ymaslik maqsadida, shuningdek tadbirkorlarning qonuniy 
huquqlarini himoya qilish manfaatlarini ko‘zlab: 
Quyidagilar belgilab qo‘yildi: 
xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning faoliyati Prokuratura, Ichki ishlar vazirligi va 
Davlat xavfsizlik xizmati organlari tomonidan faqat qo‘zg‘atilgan jinoiy ish 
bo‘yicha tergov tartibida tekshiriladi. Bunda mazkur sub‘ektlarning faqat 
qo‘zg‘atilgan jinoiy ish bilan bog‘liq bo‘lgan faoliyati tekshirilishi mumkin, bu 
haqda tekshirishni tayinlash to‘g‘risidagi qarorda ko‘rsatilishi lozim; 
xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar faoliyatining har qanday tekshirishlarini 
o‘tkazish chog‘ida nazorat organlarining mansabdor shaxslari tekshirishlarni 
ro‘yxatga olish kitobiga qonunchilikda belgilangan tartibda yozib qo‘yadilar; 

---

164
O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va uning joylardagi organlari 
zimmasiga byudjet tashkilotlari va byudjet tizimi byudjetlarining mablag‘lari 
hisobidan 
tegishli 
ravishda 
moliyalashtiriladigan 
byudjet 
mablag‘larini 
oluvchilarning moliya-xo‘jalik faoliyatini belgilangan tartibda tekshirish vazifasi 
yuklansin. Zarur hollarda ana shu tekshirishlarni amalga oshirish uchun soliq va 
boshqa nazorat organlari jalb qilinishi mumkin. 
Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar faoliyatini nazorat tariqasida tekshirishni 
o‘tkazish borasida belgilangan tartibga rioya etilishi uchun shaxsiy javobgarlik 
soliq va moliya organlarining, O‘zbekiston Respublikasi Prokuraturasi, Davlat 
xavfsizlik xizmati va Ichki ishlar vazirligi organlarining, shuningdek davlat 
nazoratini amalga oshirishga vakil qilingan boshqa organlarning rahbarlari 
zimmasiga yuklansin. 
Xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlar faoliyati ustidan davlat nazoratini amalga 
oshirishga vakil qilingan vazirliklar va idoralar: 
ikki hafta muddatda moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirishga, shu jumladan 
nazorat tekshirishlari va taftishlar o‘tkazishga qo‘yiladigan mansabdor 
shaxslarning ro‘yxatini tasdiqlasinlar; 
moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirishga, shu jumladan nazorat tekshirishlari 
va taftishlar o‘tkazishga qo‘yiladigan mansabdor shaxslar belgilangan tartibda 
attestatsiyadan va qayta attestatsiyadan o‘tkazilishi lozim bo‘lgan qoidani tatbiq 
etsinlar. Bir oy muddatda xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning moliya-xo‘jalik 
faoliyatini tekshirishga, shu jumladan nazorat tekshirishlari va taftishlar 
o‘tkazishga qo‘yiladigan mansabdor shaxslar uchun maxsus guvohnomalar joriy 
qilinsin. 
O‘zbekiston Respublikasi Prokuraturasi xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning 
faoliyati ustidan nazoratni amalga oshirishga vakil qilingan vazirliklar va idoralar 
tomonidan tekshirishlarni tashkil qilishni tartibga solish va takomillashtirish 
to‘g‘risidagi qonunlar, farmonlar hamda boshqa qonun hujjatlari qanday ijro 
etilayotganligini nazorat qilishni ta‘minlasin, nazorat organlari xodimlarining 
noqonuniy harakatlari xususida Respublika muvofiqlashtiruvchi kengashining 

---

165
taqdimnomalarini, shuningdek xo‘jalik yurituvchi sub‘ektlarning shikoyatlarini o‘z 
vaqtida ko‘rib chiqib, qonunda ko‘zda tutilgan choralarni ko‘rsin. 
O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksiga muvofiq: 
Davlat soliq xizmati organlarining mansabdor shaxslari va soliq to‘lovchi 
soliq tekshiruvlarining ishtirokchilaridir. Soliq tekshiruvlarida soliq to‘lovchining 
vakili ishtirok etishi mumkin.
Soliq to‘lovchi moliya-xo‟jalik faoliyatining tekshiruvini o‘tkazish (taftish 
qilish) uchun quyidagilar asos bo‟ladi:
tadbirkorlik sub‘ektlarining faoliyatini tekshirishlarni muvofiqlashtirish bo‘yicha 
vakolatli organning tekshiruvni o‘tkazishga roziligi, ushbu rozilikda 
tekshiriladigan ob‘ektning nomi, soliq to‘lovchining identifikatsiya raqami, 
tekshiruvning maqsadi, tekshiruv o‘tkazish muddatlari va uni asoslovchi sabablar 
ko‘rsatiladi;
davlat soliq xizmati organining buyrug‘i, buyruqda tekshiruvni o‘tkazish 
maqsadi, muddatlari va tekshiruvchi mansabdor shaxslarning tarkibi ko‘rsatiladi.
Soliq to‘lovchilar moliya-xo‘jalik faoliyatining rejali soliq tekshiruvlari 
(taftishlari) bir yilda ko‘pi bilan bir marta, belgilangan normalar va qoidalarga o‘z 
vaqtida hamda to‘liq hajmda rioya etayotgan soliq to‘lovchilar moliya-xo‘jalik 
faoliyatining rejali soliq tekshiruvlari esa, ikki yilda ko‘pi bilan bir marta amalga 
oshiriladi. 
Xususiy bank va boshqa xususiy moliya institutlari moliya-xo‘jalik 
faoliyatining rejali soliq tekshiruvlari (taftishlari) besh yilda ko‘pi bilan bir marta, 
mikrofirmalar, kichik korxonalar va fermer xo‘jaliklari moliya-xo‘jalik 
faoliyatining rejali soliq tekshiruvlari (taftishlari) to‘rt yilda ko‘pi bilan bir marta, 
boshqa tadbirkorlik sub‘ektlari moliya-xo‘jalik faoliyatining rejali soliq 
tekshiruvlari (taftishlari) uch yilda ko‘pi bilan bir marta amalga oshiriladi.
Yangi tashkil etilgan mikrofirmalar, kichik korxonalar va fermer xo‘jaliklarining 
moliya-xo‘jalik faoliyati ular davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan e‘tiboran 
dastlabki uch yil mobaynida rejali soliq tekshiruvlaridan o‘tkazilmaydi. 

---

166
Aktsiz to‘lanadigan tovarlar ishlab chiqaruvchi yangi tashkil etilgan 
mikrofirmalar, kichik korxonalar va fermer xo‘jaliklarining moliya-xo‘jalik 
faoliyati, shuningdek mikrofirmalar, kichik korxonalar va fermer xo‘jaliklarining 
byudjet hamda markazlashtirilgan mablag‘lar va resurslardan maqsadli foydalanish 
bilan bog‘liq moliya-xo‘jalik faoliyati ular davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan paytdan 
e‘tiboran dastlabki ikki yil mobaynida rejali soliq tekshiruvlaridan o‘tkazilmaydi.
Tadbirkorlik sub‘ektlarining moliya-xo‘jalik faoliyati soliqlar va boshqa majburiy 
to‘lovlar moliya yili mobaynida muntazam ravishda to‘lanmagan taqdirda, rejali 
tekshiruvlardan o‘tkazilishi mumkin. 
Davlat soliq xizmati organi rejali soliq tekshiruvi o‘tkazishning boshlanishi 
haqida tekshiruvni o‘tkazish boshlanishidan kamida o‘ttiz kalendar kun oldin 
tadbirkorlik sub‘ektini tekshiruvdan o‘tkazish muddatlari va predmetini ko‘rsatgan 
holda, yozma shaklda xabardor qilishi shart.
Tadbirkorlik sub‘ekti tomonidan belgilangan tartibda taqdim etilgan moliya 
va soliq hisobotini, shuningdek tadbirkorlik sub‘ektining faoliyati to‘g‘risida 
davlat soliq xizmati organida mavjud bo‘lgan boshqa hujjatlarni o‘rganish hamda 
tahlil etish asosida o‘tkaziladigan kameral nazorat natijalari bo‘yicha 
qoidabuzarliklar aniqlangan hollardagina davlat soliq xizmati organlari 
tadbirkorlik sub‘ektlarining moliya-xo‘jalik faoliyatini tekshirish tashabbusi bilan 
chiqishi mumkin.
Soliq monitoringi amalga oshirilgan soliq davri uchun moliya-xo‘jalik 
faoliyati bo‘yicha rejali tekshiruvlar o‘tkazilmaydi. Soliq tekshiruvi o‘tkazilishi 
soliq to‘lovchining faoliyatini to‘xtatib qo‘ymasligi kerak. 
Davlat soliq xizmati organlari tomonidan boshqa tumanlarda (shaharlarda) 
davlat ro‘yxatidan o‘tgan tadbirkorlik sub‘ektlarida soliq tekshiruvlari o‘tkazish, 
ularning ishlab chiqarish binolari, savdo nuqtalari va xizmatlar ko‘rsatish (ishlar 
bajarish) joyi qaerda joylashganligidan qat‘i nazar, takrorlashga yo‘l qo‘yilmagan 
holda, tadbirkorlik sub‘ekti davlat ro‘yxatidan o‘tkazilgan joydagi tegishli davlat 
soliq xizmati organlari bilan bir vaqtda amalga oshiriladi. 

---

167
Soliq tekshiruvi davlat soliq xizmati organi rahbari yoki rahbar o‘rinbosari 
tomonidan tasdiqlangan soliq tekshiruvi o‘tkazish dasturiga muvofiq amalga 
oshiriladi.
Soliq tekshiruvini o‘tkazish dasturida quyidagilar ko‘rsatilishi kerak:
soliq tekshiruvi o‘tkazilayotganda o‘rganiladigan masala yoki masalalar doirasi;
soliq tekshiruvi soliq to‘g‘risidagi qaysi qonun hujjatlariga rioya etilishini 
o‘rganish uchun o‘tkaziladigan bo‘lsa, shu qonun hujjatlarining ro‘yxati;
tekshiruv turidan kelib chiqqan holda boshqa ma‘lumotlar.
Soliq tekshiruvini o‘tkazish dasturini tuzish qoidalari nazorat qiluvchi 
organlar faoliyatini muvofiqlashtiruvchi maxsus vakolatli organ bilan kelishilgan 
holda O‘zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo‘mitasi tomonidan belgilanadi. 
Soliq tekshiruvi soliq to‘lovchining tekshiruv o‘tkazilayotgan yildan 
bevosita oldingi ko‘pi bilan besh kalendar yildagi faoliyatini qamrab olishi 
mumkin. Bunda tadbirkorlik sub‘ektlarining moliya-xo‘jalik faoliyatini rejali 
tekshirishlar faqat oxirgi rejali tekshirishdan keyingi, lekin yangi tekshirish 
o‘tkazilayotgan yildan bevosita oldingi besh kalendar yildan ko‘p bo‘lmagan 
davrni qamrab oladi.
Soliq tekshiruvlari o‘tkazilayotganda davlat soliq xizmati organlari Soliq 
kodeksda belgilangan tartibda soliq to‘lovchining hududi va joylarini tekshirishga, 
mol-mulkni inventarizatsiya qilishga, hujjatlarni talab qilib olishga, hujjatlar va 
predmetlarni olib qo‘yishga, soliq to‘lovchidan, shuningdek soliq to‘lovchining 
rahbarlik vazifalarini yoki buxgalteriya hisobi va moliyaviy boshqaruvini amalga 
oshirayotgan shaxslardan, boshqa moddiy javobgar xodimlaridan tushuntirishlar 
olishga, bankdagi hisobvaraqlari bo‘yicha operatsiyalarni to‘xtatib turish 
choralarini ko‘rishga, ekspertni jalb etish va ekspertiza tayinlashga, soliq 
to‘g‘risidagi qonun hujjatlarining aniqlangan buzilishlari bartaraf etilishini talab 
qilishga, soliq kodeksi va boshqa qonun hujjatlarida nazarda tutilgan boshqa 
harakatlarni amalga oshirishga haqlidir.

---

168
Soliq tekshiruvlari o‘tkazilayotgan davrda tekshirilayotgan davrning soliq 
hisobotiga soliq to‘lovchi tomonidan o‘zgartishlar va qo‘shimchalar kiritilishiga 
yo‘l qo‘yilmaydi. 
Soliq tekshiruvlari o‘tkazilayotgan davrda soliq tekshiruvlarini ro‘yxatga 
olish kitobi to‘ldiriladi. Tekshirishlarni ro‟yxatga olish kitobini to‟ldirish