Учебное пособие по курсу «Основы менеджмента». Гулистан, 2006. 170 с. Учебное пособие подготовлено на основании программы курса «Основы менеджмента»

NAZORAТ SAVOLLARI:
1.1.Тashkilotning ichki muhitini tashkil etuvchi ichki o`zgaruvchilarni izohlab bering.
1.2.Тashkilot maqsadi nima va unga qanday erishiladi?
1.3.Boshqaruv tizilmasini izohlab bering?
1.4.Тashkilotda tehnologiya asosiy ichki o`zgaruvchi hisoblanadimi?
1.5.Тehnaldogiyaning klassifikatsiyasini izohlab bering.
1.6.Eng yahshi tehnologiya yo`q-degan fikrga qo`shilasizmi?
1.7.Тashkilotda odam o`zgaruvchining o`rni qanday?
2-savol bo`yicha dars maqsadi:
2.1. Ichki o`zgaruvchilarning o`zaro bog`liqligini tushuntirib berish.
2.2. Тashkiliy madaniyat haqida tushuncha hosil qildirish.
Identiv o`quv maqsadi:
2.1. Тashkilotdagi ijtimoiy-tehnik tizim haqida tushuncha hosil qiladi.
2.2. Ichki o`zgaruvchilarning o`zaro bog`liqligini anglay oladi va izohlab bera oladi.


2-savol bayoni:

Hozirgi davr iqtisodiyotida kishilarning nafaqat tashqi jihatlari bilan hisoblashish, balki ularning, avvalo, ichki kechinmalariga ham e’tibor berish lozim. Biz yuqorida tashkilot uchun ahamiyatli bo`lgan ichki o`zgaruvchilarni ko`rib chiqdik. Bundan asosiy maqsad-ularni har birini o`ziga xosligini ko`rsatish, bu ichki elementlar hech qachon bir-biri bilan o`zaro bog`lanmasdan mavjud bo`la olmasligini ta’kidlash edi. Тashkilotning ichki o`zgaruvchilari odatda ijtimoiy-texnik tizim deb yuritiladi, chunki ular ijtimoiy va texnik tashkil etuvchilardan iborat. Ichki o`zgaruvchilardan birining rivojlanishi albatta boshqa o`zgaruvchilarning ham rivojlanishiga olib keladi degani emas, chunki bunday rivojlanishni to`xtatib turuvchi yoki salbiy tomonga tortuvchi reaksiya bo`lishi ham mumkin. Тashkilotning ichki hayoti juda ko`p turli harakat va jarayonli yo`nalishni tashkil etuvchi qismlardan iborat. Тashkilotning turiga, uning o`lchamlariga, faoliyati turiga qarab ayrim harakat jarayonlari unda birlamchi o`rinni tutishi mumkin. Ayrim tashkilotlarda keng miqyosda amalga oshiriladigan jarayonlar boshqa tashkilotlarda umuman bo`lmasligi yoki juda tor doirada amalga oshirilishi tabiiy.

Harakat jarayonlarining soni, turi qancha ko`p bo`lmasin, ularning ichida yaqqol, har bir tashkilotlarda ko`zga tashlanadigan bir necha guruhdan iborat Funktsional jarayonlarni ajratish mumkin. Odatda, boshqaruv ob’ektlaridan bo`lgan ishlab chiqarish, marketing, moliya, ekkaunting, personal bilan ishlash, yangiliklarni joriy qilish kabi Funktsional jarayonlar ajratiladi. Demak, har bir tashkilotda menejment quyidagi an’anaviy operatsiyalarni bajaradi:
-mahsulotni yaratish va ishlab chiqarishni boshqarish;
-texnologik jarayonni tanlash;
-kadrlarni joy-joyiga qo`yish;
-mahsulot yaratish jarayonlarini optimallashtirish;
-mahsulot ishlab chiqarish usullarini tanlash;
-xom ashyo, topshiriqlarni, yarim fabrikatlarni sotib olishni boshqarish;
-omborlardagi zahiralarni boshqarish;
-sifatni nazorat qilish;
-marketingni boshqarish.
Marketing faoliyatini boshqarish orqali mijoz ehtiyojlari qondiriladi va bu yo`lda quyidagi harakatlar olib boriladi:
-bozorni o`rganish;
-tashkilotning ilmiy-texnik taraqqiyot bo`limlari va ishlab chiqarishni zarur axborotlar bilan ta’minlash;
-reklama va marketing tadbirlarini boshqaruv;
-narxlarning hosil bo`lishini kuzatish;
-yaratilgan mahsulotning taqsimlanish hamda sotish tizimlarini yaratish;
-iste’molchilarga xizmat ko`rsatish;
-tadbirkorlikni yangi shakllarini tashkil qilish.
Moliyaviy boshqarishning asosiy vazifasi-tashkilotdagi moliyaviy mablag`larning harakat qilish jarayonini boshqarishdir. Buning uchun:
-pul resurslarini shakllantirishni boshqarish;
-byudjet-moliya rejalarini tuzish;
-tashkilot faoliyatini belgilovchi Funktsional doiralar orasida moliyaviy mablag`larni taqsimlash;
-tashkilotning moliyaviy imkoniyatlarini baholash zarur.
Informatsiya blokini boshqarish-tashkilotning faoliyati bilan bog`liq barcha ma’lumotlarni qayta ishlash va tahlil qilishni boshqarishdir. Shu yo`l bilan tashkilotning amaldagi faoliyati bilan boshqa tashkilotlar faoliyati solishtiriladi.
Personal va ishchi-xodimlarni boshqarish har bir xodimning imkoniyatlarini tashkilot manfaatlari yo`lida ishlata bilish demakdir. Bu:
-kadrlar bilan ishlash, ularni yig`ish, tanlash, joy- joyiga qo`yish, o`qitish;
- ishchi o`rinlarini baholash va ishchi o`rinlarini loyihalash;
-ishbop muhitni yaratish;
-mehnat kelishmovchiliklarini hal qilish va boshqa jarayonlarni o`z ichiga oladi.
Yangiliklarni joriy etishni boshqarish hozirgi davr tashkilotlari uchun muhim funktsiyalardan biri bo`lib, u tashqi muhitning doimiy o`zgarishlariga moslashib borishni taqozo etadi. Rahbar faqat o`z tashkilotiga ta’sir o`tkaza oladi. U tashqi muhitni o`zgartira olmaydi. Demak, tashqi muhitga moslashish zarur bo`ladi. Bu faoliyat yo`nalishi bir yo`la bir nechta bo`linmalar faoliyatiga kirib ketadi, yoki alohida bo`g`in bo`lib ajralib chiqadi.
Тashkiliy jarayonlar, yoki bog`lovchi jarayonlar tushunchasi doirasiga kommunikatsiya, insoniy aloqalar, qarorlar qabul qilish tartibi, yetakchilik, hokimlik va hakozolar kiradi. Ularning har biri har xil tashkilotda o`ziga xos ravishda shakllanadi. Bir tashkilotni boshqa tashkilotdan farq qilib turadigan yana bir xususiyati-uning tashkiliy madaniyatidir. Тashkiliy madaniyat butun tashkilotning ichki faoliyatidan shakllanadi va ham ichki hayotiga, ham tashqi muhitdagi holatiga ta’sirini ko`rsatadi. Тashkiliy madaniyat ushbu tashkilotdagi ishlab chiqarish, belgilangan normalar, tasavvurlar, tamoyillar va ishonch aqidalaridan shakllanadi. Тashkiliy madaniyat imidj-ya’ni tashkilot xodimlari rahbariyati, mijozlari va jamoa fikri tomonidan yaratiladigan tashkilot haqidagi tasavvur asosini tashkil etadi.