Uchun ishlang", "Ular bizning maktabda о‘qishgan", "Katta istiqbolga ega kasblar", "Mehnat va ijod

BOSHLANG‘ICH SINF О‘QITUVCHISINING KASBIY RIVOJLANISH
TRAYEKTORIYASI 
https://doi.org/10.5281/zenodo.6569026
 
H.S.Og‘ayev 
BuxDU mustaqil izlanuvchisi
 
 
Annotatsiya: Ushbu maqolada boshlang‘ich sinf о‘qituvchisining kasbiy rivojlanishida malaka 
oshirish tizimining о‘rni hamda ularda yangi kasbiy bilimlarni о‘zlashtirish mayllarini hosil qilish va 
yangi g‘oyalarni о‘zlashtirishga yо‘naltirilgan faoliyat haqida fikrt yuritilgan. 
Kalit sо‘zlar: shaxsiy kasbiy faoliyat, ta’lim jarayoni,kasbiy shaxsiy rivojlanish, kasbiy layoqat, 
shaxsiy-kasbiy taraqqiyotlari, innovatsion, ijodiy, 
О‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019 yil 29 apreldagi “О‘zbekiston Respublikasi Xalq ta’limi
tizimini 2030 yilgacha rivojlantirish konsepsiyasini tasdiqlash tо‘g‘risida”gi PF-5712- son Farmonida 
pedagog kadrlarni tayyorlash, qayta tayyorlash va malakasini oshirish, о‘qitish metodikasiga oid о‘quv 
materiallarini takomillashtirish, ta’lim berishning zamonaviy nazariyalarini о‘zlashtirish, ta’lim berishda 
shaxsga yо‘naltirilgan yondashuvlar asoslarini egallashga sharoit yaratish ustivor vazifa sifatida belgilab 
berilgan. Boshlang‘ich sinf о‘qituvchisining kasbiy rivojlanishida malaka oshirish tizimida ularning ehtiyojini 
qondirish muammosi dolzarbligicha qolmoqda. Boshlang‘ich sinf о‘qituvchisining kasbiy rivojlanishi ularda 
yangi kasbiy bilimlarni о‘zlashtirish mayllarini hosil qilish, yangi g‘oyalarni о‘zlashtirishga yо‘naltirilgan 
faoliyatni tashkil etish maqsadga muvofiqdir. Boshlang‘ich sinf о‘qituvchisining kasbiy-shaxsiy 
rivojlanishlarida yaqqol namoyon bо‘ladigan siljishlardan biri – ularning ta’lim-tarbiya jarayoniga faoliyatli 
yondashuvni tatbiq qila olishlarida kо‘rinadi, boshlang‘ich sinf о‘qituvchisi shaxsining rivojlanishi va 
barkamollikka erishishidagi asosiy kalit uning shaxsiy kasbiy faoliyatini tashkil etish va о‘zgartirishidadir. 
Mazkur jarayonda boshlang‘ich sinf о‘qituvchining о‘quvchilar bilan faol tarzda hamkorlik qilish usullarini 

---

391 
tanlashida namoyon bо‘ladi. Bunda boshlang‘ich sinf о‘qituvchi о‘z faoliyatining subyektiga aylanadi va 
о‘quv-tarbiya jarayonida mazkur faoliyatga tuzatishlar kiritadi, uni qayta shakllantiradi va rivojlantiradi. 
Bunday yondashuv ta’lim jarayoni subyektlari nuqtai nazaridan turib о‘qituvchining faoliyatini tahlil qilishni 
taqozo etadi. 
О‘quv jarayoni subyektlarining о‘zaro muloqoti orqali boshlang‘ich sinf о‘qituvchining о‘z kasbiy 
shaxsiy quvvatlarini amalga oshirish darajasini tasxishlash mumkin. Agar boshlang‘ich sinf о‘qituvchi о‘quv-
tarbiya jarayonida о‘z kasbiy kompetensiyalarini ijodiy jihatdan rо‘yobga chiqarsa, shu asosda о‘z kasbiy 
taraqqiyoti muammolarini hal qila oladi. Agar о‘qituvchi о‘zining kasbiy muammolariga befarq sustkashlik 
bilan qaraydigan bо‘lsa, bunday holatda tizimning vazifasi ularni о‘quv jarayoniga faol jalb etish, bunda 
birinchi navbatda muhim vazifalarni muhokama qilish yо‘lidan borishga erishishdan iborat bо‘ladi. 
Boshlang‘ich sinf о‘qituvchining shaxsiy kasbiy tajribasini qayta qurishi va muntazam rivojlantirishi ta’lim 
jarayoni ishtirokchilarining asosiy xususiyatlari bilan bog‘liq tarzda amalga oshiriladi. Buning uchun 
о‘qituvchi о‘z kasbiy faoliyatining nazariy asoslari va meyorlarini faol tarzda ishlab chiqishi talab etiladi. 
Boshlang‘ich sinf о‘qituvchining kasbiy rivojlanishida uni qо‘llab-quvvatlovchi ijtimoiy madaniy 
guruhning о‘rni beqiyosdir. Bunday qо‘llab-quvvatlash malaka oshirish tizimida bir necha yо‘nalishlarda 
namoyon bо‘ladi. 
Jumladan: 
- Kasbiy doiradagi о‘zaro munosabatlar; 
- Kasbiy shaxsiy rivojlanish; 
- Innovatsion, ijodiy, izlanishga asoslangan kasbiy faoliyatni yо‘naltirish va rag‘batlantirish; 
- Boshlang‘ich sinf о‘qituvchilarning kasbiy madaniyat asoslari va tajribalarini muntazam 
о‘zlashtirishlarini ta’minlash maqsadida ta’lim institutlari bilan hamkorliklarini yо‘lga qо‘yish kabilar. 
Ta’lim muassasalari xodimlarining uzluksiz bilim olishlari mohiyatini aniqlovchi asosiy holat – ularning 
kasbiy rivojlanishga bо‘lgan ehtiyojlaridir. Kasbiy rivojlanish boshlang‘ich sinf о‘qituvchi kasbiy 
taraqqiyotining asosiy yо‘nalishi hisoblanadi. О‘qituvchi nafaqat о‘zini kasbiy jihatdan namoyon qiladi, u 
о‘zining imkoniyatlarini ishga soladi, о‘quvchilar va kasbdoshlari bilan о‘ziro munosabat jarayonida о‘z 
hayotiy maqsadlarini namoyon etadi, о‘z imkoniyatlari doirasida zamonaviy kasbiy bilimlarni egallashga 
intiladi. Shu asosda u hayotiy faoliyatning kо‘pdan-kо‘p qirralarini о‘zlashtiradi. Yangi kasbiy sifatlarni 
egallash jarayonida о‘zini о‘zgartirib qiyofasini yaxlit tarzda saqlab qoladi. Boshlang‘ich sinf о‘qituvchi 
kasbining rivojlanishiga nisbatan olib qaraganda uning yaxlitligi uzluksiz 
tarzda kasbiy shakllanishi va rivojlanishida namoyon bо‘ladi. Bunda uning kasbiy layoqatini belgilovchi 
barcha tarkibiy qismlar о‘zaro munosabatga kirishadi va rivojlanishi uchun yо‘l ochadi. Shuning uchun ham, 
kasbiy rivojlanish о‘qituvchilarning jarayonli-dinamik xarakterga ega bо‘lgan о‘zgarishlarini ifodalaydi. Bu 
rivojlanish nomuntazam, bir turdagi harakatlarni о‘z ichiga olmaydigan sifat jihatdan qayta shakllantirish 
imkonini beradigan jarayondir. Bu jarayon о‘zida uzluksiz tarzda tо‘plangan yangi imkoniyatlar va tajribalarni 
mujassamlashtiradi. Ayni vaqtda mazkur jarayon boshlang‘ich sinf о‘qituvchisining turli tarzdagi bilim, 
kо‘nikma va malakalarining yangidan shakllanish jarayoni bо‘lib, о‘quvchilar bilan yanada murakkab, 
mahsuldor munosabatlarni о‘rnatishga asos bо‘ladigan layoqatlarining tarkib topishiga kо‘maklashadi. 
Malaka oshirish jarayonida boshlang‘ich sinf о‘qituvchilari ta’lim jarayonlarini yangicha idrok etish, 
pedagogik jarayonlarni samarali tarkiblash, loyihalash, uyg‘unlashtirish va mazmun jihatdan boyitish 
tajribasiga ega bо‘ladilar. 
Boshlang‘ich sinf о‘qituvchisi shaxsini rivojlantirishga asoslangan pedagogik nazariyalarda ularning 
shaxsiy-kasbiy taraqqiyotlari mutaxassisning jamiyatdagi mavqei, obrо‘-e’tiborini oshirish imkoniyati sifatida 
talqin etiladi. Mutaxassisning kasbiy obrо‘-e’tibori va mahorati rivojlanishining har qanday bosqichida 
ularning shaxsiy tajribasi va tafakkurini taraqqiy ettirish imkoniyati yaratilishi lozim. Aynan malaka oshirish 
tizimi xuddi shunday imkoniyatni vujudga keltirish uchun qulay hisoblanadi. Chunki bu jarayon boshlang‘ich 
sinf о‘qituvchining kasbiy-shaxsiy rivojlanishini ta’minlovchi tarkibiy tizim hisoblanadi. 
Yangilangan malaka oshirish tizimi XXI asrning mahsuli bо‘lib, innovatsion texnologiyalarning 
amaliyotda qо‘llanilishi va global axborotlashish jarayonlarining vujudga kelishi barobarida amalga oshirilishi 
yanada intensivlashdi. Yangilangan malaka oshirish tizimida insonparvarlik prinsipiga asoslangan 
bilimlarning mujassamlashuvi muhim ahamiyat kasb etadi. Shu ma’noda amaliyotdagi malaka oshirish 
dasturlari о‘zida pedagogika, psixologiya, falsafa, sotsiologiya, antropologiya, aksiologiya, andragogika va 
inson salomatligini muhofaza qilishga oid bilimlar, tajribalar va yondashuvlarni uyg‘unlashtirishi lozim.