Uglevodlar

SN₂ON SN₂ON SN₂ON SN₂ON
maltoza
2.Saxaroza esa qaytarilmaydigan disaxaridlarga kiradi. U feling suyuqligini qaytarmaydi va fenilgidrazin xamda fenilgidrazon xosil qilmaydi. Demak, saxaroza molekulasida osonlikcha karbonil gruppaga o’tadigan yarim atsetal gidroksil gruppa yo’q
N ON SN₂ON N CH₂OH
S NO S S O S
N – S – ON NO – S – N N – S – ON ON –S – N
N O – S – N O + N – S – ON O NO – S – N O N –S – ON O
N – S – ON N - S N – S – O N -S
N – S SN₂ON N – S SN₂ON
SN₂ON SN₂ON
D — glyukoza D — fruktoza saxaroza
Laktoza (sut shakari). Laktoza sut tarkibida (sigir sutida 4—5,5% ayollar sutida 5,5 — 8,4%) bo’ladi. Shuning uchun u sut shakari deb ataladi. Laktoza gidrolizlanganda glyukoza va uning izomeri — galaktoza xosil bo’ladi.
C ₁₂H₂₂O₁₁ + H₂O C₆H₁₂O₆ + C₆H₁₂O₆
Laktoza glyukoza galaktoza
Laktoza qaytaruvchi disaxaridlarga kiradi, ya’ni uning molekulasida erkin yarim atsetal gidrooksid gruppasi bor.


Oligosaxaridlar. Disaxaridlar.
Disaxaridlar (biozlar) gidrolizlanganda ikki molekula monosaxaridlarni hosil qiladilar. Disaxaridlar ikkiga – qaytariladigan va qaytarilmaydigan disaxaridlarga bo’linadilar.
Qaytarilmaydigan disaxaridlarga tregaloza (qo’ziqorin shakari) misol bo’ladi. Bu disaxarid tautomeriyaga uchramaydi. Chunki efir bog’i ikkita glyukozid gidroksili hisobiga hosil bo’lgan.

Qaytariladigan disaharidlarga mal’toza misol bo’ladi (solod shakari):

Maltoza tautomeriyaga uchray oladi. Chunki efir bog’ hosil bo’lishida faqat bitta glyulkozid gidroksili ishtirok etadi. U ochiq aldegid guruhini saqlaydi. Shuning uchun karbonil guruhi uchun xos bo’lgan reaksiyalarni barchasiga kirisha oladi.

Disaxaridlar orasida saharoza (qand lavlagi shakari, shakar-qamish shakari) tabiatda keng tarqalgan. U qand lavlagidan (quruq lavlagidan tarkibida 28% gacha saharoza bor), shakar-qamishdan olinadi. Saharoza fruktoza bilan glyukozadagi glyukozid gidroksillari hisobiga suv chiqib ketishi natijasida hosil bo’lgan qaytarilmaydigan disaxarid:

Saxaroza gidrolizlanganda glyukoza va fruktoza hosil qiladi.

O’ngga buruvchi saharoza gidrolizlanganda burish burchagini o’zgartiradi va chapga buruvchi fruktoza va o’ngga buruvchi glyukoza aralashmasi hosil bo’ladi. Bu hodisaga inversiya deyiladi. Hosil bo’lgan aralashmani esa – sun’iy asal yoki invert shakar deyiladi. Inversiya katalizatori bo’lib fermentlar va kislotalar xizmat qiladi.