Uglevodlarning sinflanishi. Tabiatda keng tarqalgan pentoza va geksozalarning xossalari

Pentoza va geksozalarning xossalari. Monosaxaridlarning umumiy xossalari suvda yaxshi, suyultirilgan spirtda qisman eriydigan kristall moddalardir. Monosaxaridlar metall oksidlari kabi Kuchsiz oksidlovchilar bilan oksidlanganda ularn ing karbonil gruppasi, karboksi gruppaga aylanadí. Masalan; glyukozadgi aldegid gruppani oksidlanishi hisobiga glyukon yoki glyukonat kislotaga aylanadi. Nitrat kislotada ham glyukozaning 1-chi va 6-chi uglerodi oksi dlanib, ikki asosli qand kislota hosil bo’ladi.
Galaktozadan nitrat kislota ta’sirida qand kislotaning izomeri- shilimshiq kilota olinadi. Ba’zi vactlarda aldogek sozaning faqat 6- chi uglerodi oksidlanit ham aldegid, ham kislota funktsiyasiga ega bo’lgan uronat kislotalar hosil bo’ladi. Monosaxaridlar oksidlanishi hisobiga ulardan kislotalari hosil bo’ladi. Monosaxaridlar-ko’p atomli spirlaring hosilasi bo’lib, ulamning oksidanishi natijasida hosil bo’ladi. CHOH gruppasiga yaqin turgan ugleroddagi OH Gidroksil gruppaning fazoviy joylashishiga ko’ra monosaxaridlar DQ va L(+) Qatorlariga bo’linadi. Monosaxaridlarning vakillari tabiatda keng tarqalgan Geksozalar bo’lib, ularning tsiklik formalari turli polisa xaridlar tarkibi ga kirib, Ular geksozanlar deb nomlanadilar Tabiatda keng tarqalgan pentozalar: ksiloza, arabinoza va ribozadir. Aldopentozalar) Bulari o’simliklarda sh ilimshiq moddalar va gemitsellyuloza Tarkibida kiradi. D-riboza va dezoksiriboza nukleotidlar tarkibialmashinuvid kslotalarning uglevod komponentini tashkil qiladi.
Uglevodlar almashinuvida oraliq mahsulot bo’lib hisoblanadi.
Pentoz: riboza va deoksiriboza- DNK va RNK tarkibiga kiradi.
Geksozalar C 6 H 12 O 6) – glyukoza – asosiy energiya manbai, hujayra membranalarini qurish, detoksifikator.
[1].M.N. Valixonov. Biokimyo. Toshkent: 2010.

Aldegid va birlamchi alkogol (-CH₂OH) monosaxaridlar guruhlari oksidlanib, karboksilik kislotalar hosil qilishi mumkin. Geksozlarning oksidlanishi natijasida kislotalarning uch turi paydo bo’ladi: aldonik, aldonik va zarar Agar geksozalarning aldegid guruhlari oksidlansa, ikkinchisi aldonik kislotalarga aylanadi. Masalan, glyukoza pentoza-fosfat tsikli reaksiyalarida oraliq mahsulot bo’lgan glyukon kislotasini hosil qiladi (“Uglevodlar almashinuvi” bo’limiga qarang). Aldegid va birlamchi alkogol guruhlarining bir vaqtda oksidlanishi bilan ikki asosli gidroksi kislotalar – aldar kislotalari hosil bo’ladi. Glyukozaning oksidlanish mahsuloti glyukarik kislota, mannoz mannar kislotasi, galaktoza galaktarik kislotadir. Monosakkaridlarning biokimyoviy o’zgarishi jarayonida faqat birlamchi alkogolli guruh oksidlanishga uchraydi va aldegidlar guruhi o’zgarishsiz qoladi, bu holda uronik kislotalarning sintezi sodir bo’ladi. Ularning aldegid guruhi oksidlanmaganligi sababli ular tsiklik shakllar hosil qila oladi.

Monosaxaridlar konsentrlangan kislota bilan qizdirilganda, ular suvsizlanadi (suv molekulalarini yo’q qilish), natijada pentozalar furfuraga, geksozalar esa oksimetilfurfurga aylanadi, ular fenol bilan kondensatsiyalanganida rangli mahsulotlarni kolorimetrik aniqlash uchun ishlatiladi. Shakar.
Tasniflash
Monosaxaridlar (monozlar) uglerod atomlarining soni va karbonil guruhining tabiati bo’yicha tasniflanadi.

Uglerod atomlarining soni bo’yicha ular ajralib turadi:

• 
  Triozalar – uchta uglerod atomli shakar,
  
• 
  Tetrozlar – to’rttasi bilan,
  
• 
  Pentozalar – beshta,
  
• 
  Geksozalar – oltita va boshqalar bilan.
  

Aldegid guruhini o’z ichiga olgan monosaxaridlarga aldozlar, ketonlarga esa ketoz deyiladi. Ko’pincha bu nomlar bir vaqtning o’zida uglerod atomlarining sonini ham, karbonil guruhining tabiatini ko’rsatish uchun birlashtiriladi.
[2]E.O. Oripov, A.O. Nasrullayev. Bioorganik kimyo. Toshkent 2012
Foydalanilgan adabiyotlar:

1. 
   .M.N. Valixonov. Biokimyo. Toshkent: 2010.
   
2. 
   .E.O. Oripov, A.O. Nasrullayev. Bioorganik kimyo. Toshkent 2012
   
3. 
   Arxiv.uz