Ulgurji farmatsevtik faoliyat xaqida tushuncha

Ulgurji savdo tashkilotlarining tasnifi 

 Ulgurji  savdo  tashkilotlari-  (Distrib'yutorlar)    -  bu  dori  vositalari  va  tibbiy 

buyumlarini  ulgurji    yo‘l  bilan  sotib  olish  va    ularni  chakana  savdo  nuqtalariga 

qayta sotishni amalga oshiruvchi tashkilot yoki yakka tartibdagi tadbirkor.  

-  distrib'yutorning  vazifasi-dori  vositalari  va  tibbiy  buyumlarni    sotish  olish, 

joylash,  saqlash,  ishlab  chiqaruvchilar  va  chakana  sotuvchilar  (dorixonalar) 

o‘rtasidagi uzilishni yo‘qotib, buyurtmalar asosida  ularni ta'minlash; 

 -  distrib'yutor  dori  vositalari  va  tibbiy  buyumlarni  ishlab  chiqaruvchilardan  sotib 

olish  narxi  va  chakana  savdo  tarmoqlariga  yetqazib  berish  narxi  o‘rtasidagi  farqi 

xisobiga faoliyat yuritadilar.  

Aniq bir tasnif  xususiyatiga qarab, ulgurji  farmasevtika  tashkilotlari quyidagilarga 

bo‘linadi: 

-  xududiy  ulgurji  tashkilotlar,  tovarlarni  ulgurji  savdosi  jarayonini  tugatib, 

farmdistrib'yutorlar  va  maxalliy  ishlab  chiqaruvchilarning  maxsulotlarini  sotib 

oladilar,  so‘ngra  farmasevtika  maxsulotlarini  chakana  savdo  tarmoqlariga 

(dorixonar)  olib  chiqadilar,  chunki  ular  bozorda  o‘z  ta'sir  doirasini  aniq 

belgilaydilar. 

-  ixtisoslashtirilgan  ulgurji  tashkilotlar  -bir  yoki  necha  gurux  tovarlarning  bir  xil 

iste'mol  xususiyatlari  va  maqsadlari  bilan  olish  va  sotishlarini  amalga  oshira 

oladilar  (masalan  ortopediya  tovarlar).  Agar  ulgurji  tashkilot  muayyan  tovarlarni 

sotishga ixtisoslashgan bo‘lsa, unda bu diler va ma'lum bir ishlab chiqaruvchining 

tovarlarini sotishda ixtisoslashgan bo‘lsa-bu rasmiy diler deb ataladi. 

-universal  ulgurji  farmasevtika  tashkilotlari  turli  dori  vositalari  va  tibbiy 

buyumlarini sotadi va sotib oladi. 

-mustaqil  ulgurji  tashkilotlar  -savdo-sotiq  faoliyatiga  ixtisoslashgan  mustaqil 

tovarlarning  ulgurji  savdosi,  mol-mulkni  butunlay  ulgurji  savdoga  o‘tqazish  yo‘li 

bilan sotib to‘liq xajmini amalga oshirish. 

     Xozirgi  vaqtda  qator  rivojlangan  mamlakatlarda  ulgurji  sotish  tegishli  yaxshi 

amaliyotning  qoidalari  (GDP  –  Good  Distribution  Practice)  mavjud.  Ushbu 

xujjatda  tovar  xakaratining  har  bir  bosqichlarida  dori  vositalari  sifatini,  qayd 

qilinishini,  saqlash  talablarini  bajara  oladigan,  yetkazib  berish  kafolatini  va 

boshqalarni  ta'minlab  beradigan  tegishli  ulgurji  savdoning  asosiy  negizlari 

belgilangan. Ushbu xujjat dori vositalarining ulgurji savdosi bilan shug‘ullanuvchi 

xodimning bilim darajasi va tajribasiga qo‘yilgan talablarni ham o‘z ichiga olgan. 

---

Ulgurji  sotish  jarayonida  zarur  bo‘lgan  asosiy  xujjatlar  sanab  o‘tilgan  bo‘lib,  ular  

dori vositalari harakatini aks ettiruvchi, turli xil logistik jarayonlarini izoxlaydigan 

buyurtmalar, yo‘riqnomalardir. 

    Yaxshi  saqlash  amaliyoti  (GSP)  –farmasevtika  tovarlarini    to‘g‘ri  saqlash  va 

tashish  uchun  mo‘ljallangan  qator  chora-tadbirlarni  belgilaydi.  Mazkur 

standartning  asosiy  maqsadi  ishlab  chiqaruvchilardan  iste'molchiga  yo‘naltirilgan 

mahsulot  sifatini  saqlab  qolishdir.  Ushbu  qoidalar  JSST  mutaxasisslari  qo‘mitasi 

tomonidan  tavsiya  etilgan  boshqa  GSP  standartlari  bilan  chambarchas  bog‘liq  

bo‘lib,  aniq  chora-tadbirlar  tavsifini  o‘z  ichiga  oladi.  GSP  qoidalari  farmasevtika 

mahsulotlarini  saqlash,  tashish  va  tarqatish  bilan  bog‘liq  barcha  xodimlarga 

taaluqlidir.  

    Bugungi  kunda  O‘zbekiston  Respublikasi  farmasevtika  bozorida  150ga  yaqin 

mahalliy ulgurji  savlo tashkilotlari faoliyat yuritmoqdalar.  

    O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidentining  2017  yil  7  noyabrdagi  №  5229  son 

farmoishga  muvofiq  “O‘zmedimpeks”  DUK  moliyalashtirish  manbasidan  qat'iy 

nazar,  O‘zbekiston  Sog‘liqni  saqlash  vazirligi  tomonidan  belgilanadigan  ro‘yxat 

bo‘yicha  ijtimoiy  ahamiyatga  ega  dori  vositalari  va  tibbiyot  buyumlari,  davlat 

sog‘lig‘ini saqlash muassasalari uchun tibbiyot texnikalari hamda maxsus tibbiyot 

avtotransportining  yagona  yetkazib  beruvchisi,  shuningdek,  ularni  saqlash,  qayta 

ishlash va yetkazib berish bo‘yicha agent deb belgilangan. 

    “O‘zmedimpeks”  DUKning  asosiy  vazifalari  etib  farmasevtika  tarmog‘ini 

barqaror rivojlantirish strategiyasini, shu jumladan davlat-xususiy sheriklikni joriy 

etish  orqali  ishlab  chiqish  va  ro‘yobga  chiqarish,  farmasevtika  korxonalari  va 

tashkilotlari  faoliyatini  muvofiqlashtirish,  aholi  va  davlat  sog‘liqni  saqlash 

muassasalarini  dori  vositalari,  tibbiyot  buyumlari  bilan  ta'minlashni    amalga 

oshirish deb belgilangan.  

 Ulgurji savdo shakllari 

    Ulgurji farmasevtika tashkilotlari faoliyatining tartibi  O‘zbekiston Respublikasi 

Vazirlar  Mahkamasining  2017  yil  6  apreldagi  185-son  “Dori  vositalari  va 

farmasevtika  faoliyati  to‘g‘risida”gi  O‘zbekiston  respublikasi  Qonuniga 

o‘zgartirish  va  qo‘shimchalar  kiritish  haqidagi  2016  yil  4  yanvardagi  O‘RQ-399 

son  “O‘zbekiston  Respublikasi  Qonunini  amalga  oshirish  chora-tadbirlari 

to‘g‘risida”gi  qarorida  belgilangan.  Mazkur  Qarorning  1-ilovasida  “Dori 

vositalarini  va  tibbiy  buyumlarni  ulgurji  realizasiya  qilish  tartibi  to‘g‘risidagi 

Nizom” tasdiqlangan. 

---

    Ushbu qaror talablari tashkiliy-huquqiy va mulkchilik shaklidan qat'i nazar, dori 

vositalari  va  tibbiy  buyumlar  ishlab  chiqaruvchi  korxonalar,  shuningdek  dori 

vositalarini  va  tibbiy  buyumlarni  ulgurji  realizasiya  qiluvchi  tashkilotlar  uchun 

majburiy  hisoblanadi.  Qaror  talablariga  muvofiq  dori  vositalarini  va  tibbiy 

buyumlarni  ishlab  chiqaruvchilar  va  ulgurji  realizasiya  qiluvchi  tashkilotlar 

tomonidan  tibbiyot  amaliyotida  qo‘llanilishiga  ruxsat  etilgan  dori  vositalarini  va 

tibbiy  buyumlarni  ulgurji  realizasiya  qilish  va  farmasevtika  faoliyatini  amalga 

oshirish  uchun  tegishli  lisenziyaga  ega  bo‘lishlari  shart.  Farmasevtika  faoliyatini 

lisenziyalashni  amalga  oshirishni  tartibi  O‘zbekiston  Respublikasi  Vazirlar 

Mahkamasining  2017  yil  12  mayda  “Farmasevtika  faoliyatini  lisenziyalash 

tartibini  yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi 284-son Qarori”da 

keltirilgan. 

     Ulgurji  savdo  shakllarini  tanlash  muayyan  mahsulotga,  bozorda  uning 

pozisiyasiga  (talab,  bozorning  to‘yinganlik  darajasi),  tovarni  sotuvchi  ulgurji  

kompaniya  bilan    tuzilgan  shartonomaga  bog‘liq.  Ulgurji  savdoning  ikkita  asosiy 

shakli mavjud: tranzit va ombor. 

    Tranzit shaklida: tovarlar ishlab chiqaruvchidan chakana savdo tarmog‘iga yoki 

boshqa  ulgurji  kompaniyaga  (kichikroq  yoki  boshqa  shaxarda  joylashgan)  ulgurji 

vositachilarning  omborini  chetlab  o‘tadi.  Ushbu  shaklning  afzalligni  shundaki, 

aylanma mablag‘larning tezlashishi bo‘lib, natijada logistika xarajatlari kamayadi, 

tovarlarning  saqlanish  xavfsizligi  darajasini  oshiradi.  Tranzit  yetqazib  berish, 

mahsulotni  oraliq  tayyorlashda  sifatiga  e'tibor  berish  zarur  bo‘lmasa,  qadoqlash 

talab  qilingan  taqdirda.  Bunday  xolatda  ulgurji-  vositachi,  ishlab  chiqaruvchidan 

jo‘natilgan  mahsulotdan  boshqa  turdagi  assortimentni  ajratish  imkoniga  ega 

bo‘lmaydi.   

    Ombor shakli: tovarlar ishlab chiqaruvchidan ulgurji savdo omborxonasiga kelib 

tushadi,  keyinchalik  turli  distribyutorlik  kanallari  orqali  chakana  savdoga 

chiqariladi.  Logistika  xarajatlarni  oshishiga  qaramasdan,  bu  xolatda  savdo  uchun 

kerakli  tovalar  assortimenti    turi  ko‘payadi  va  ta'minoti  yaxshilanadi.  Xar  bir 

dorixona tashkiloti uchun kerakli bo‘lgan tovar turlarini yaratish imkoni yaratiladi.