Uliwma pedagogika

Oqitiwdi sho`lkemlestiriwdin` Mangeym sistemasi. Sanaattin` tez pa`t penen
rawajlaniwi arnawli tayarliqqa iye qa`nigelerdi talap etti. Xa`kim klass wa`killeri jumisshi
xa`m diyxan ortalig`inan shiqqan jaslarg`a toliq bilim bermew, olardi basshi lawazimlarg`a
ko`termew, o`zlerinin` balalarina xa`r ta`repleme teren` bilim beriw, basshi xizmet-lerge qoyiw 
maqsetinde Mangeym qalasinda birinshi ret oqitiwdi sho`lkemlestiriwdin` Mangeym
sistemasin qolladi. Klass-sabaq sistemasindag`i oqiwshilardin` uqipliqlarina qaray du`zildi. 
Oqiwshilardin` uqipliqlarin arnawli tu`rde du`zilgen testler menen aniqlay almay, tek g`ana
rawajlaniw da`rejesin aniqlawg`a eristi.


Dal`ton-plan. XX-a`sirdin` basinda Amerikali pedagog xayal Elena Parkxerst Dal`ton
qalasinda oqitiwdi sho`lkemlestiriwdin` jan`a laboratoriyaliq tu`rin qolladi. Sabaqtan bas tartildi, 
mug`allimnin` tu`sindiriwi jazba tapsirmalar menen almastirildi, a`debiyatlar ko`rsetildi,

---

waziypalar belgilendi. Oqiwshilar tapsirmalardi o`zbetinshe jeke orinlap, orinlang`ani tuwrali

mug`allimge esap berdi.


Oqitiwdi sho`lkemlestiriwdin` Brigada-laboratoriyaliq usili. Sovet pedagoglari Dal`ton-
plannin` ideyasin paydalanip oqitiwdi sho`lkemlestiriwdin` brigada-laboratoriyaliq tu`rin oylap 
tapti. Mug`allim tapsirmani 6-7 oqiwshidan ibarat brigadag`a berdi. Brigadani oqiwshi brigadir
basqardi. Bir oqiwshi isledi, basqa oqiwshilar islemey jumissiz ju`rdi, biraq baxa xa`mmege 
ten`dey qoyildi. Mug`allimnin` roli pa`seydi, oqiwshilardin` jeke oqiw jumislarina a`xmiyet
berilmedi. Sonda da da`slep ta`jiriybede sinalmastan oqitiwdi sho`lkemlestiriwdin` bul tu`ri 
ken` qollanildi. 1932-jili zaman talabina juwap bermegen oqitiwdi sho`lkemlestiriwdin` tu`ri
sipatinda arnawli qarar menen sovet mektebi oqitiw sistemasinan alip taslandi. 


Tramp plani. Amerikada oqitiwdi sho`lkemlestiriwdin` jan`a tu`ri Tramp-plani payda
boldi. Oni professor Lloyd Tramp islep shiqti. Oqitiw jumislari u`lken sabaq xanalarinda, 
kishkene toparlarda xa`m jeke alip barildi.
U`lken klass jaylarinda joqari qa`nigeli mug`allimler texnikaliq qurallardan paydalanip 
yamasa onnan da ko`p parallel` klasslarda lektsiya oqidi. Onnan keyin oqiwshilar 15-20 dan
kishkene toparlarg`a bo`linip, lektsiya materiallarin dodaladi, tartislar uyimlastirdi, lektsiyag`a 
qosimsha materiallar tapti. Kishkene toparlardag`i oqiw islerine mug`allimnen basqa tema
boyinsha bilimli oqiwshilar da basshiliq etti. Jeke oqiw jumislari, mug`allimnin` minnetli 
tapsirmasi, ayirim jag`dayda oqiwshinin` qa`lewi boyinsha o`tkerildi. U`lken klass
xanalarindag`i oqiw jumislarina waqittin` 40%, kishkene topardag`i oqiw jumislarina waqittin`
20 %ti, jeke jumisqa waqittin` 40% ti berildi. Tramp–plani Amerikada en` ko`p qollanilatug`in
oqitiw jumislarin sho`lkemlestiriwdin` negizgi tu`rine aylandi. Eksperimental` mekteplerde usi
plan boyinsha isledi. Ko`pshilik mektepler Tramp-plannin` ayirim jerlerin qollap, oqitiw
jumislarin alip bardi.