Umuman olganda, qashshoqlik bu shaxs yoki jamiyatning minimal turmush darajasini ta'minlash uchun moliyaviy resurslar va asosiy ehtiyojlarning etishmasligi holati

O'zbekistonda qashshoqlik va unga qarshi kurashish yo'llari
Bozor iqtisodiyoti aholi daromadlarining tabaqalanishi, tengsizlikning kuchayishi, qashshoqlik muammosi bilan chambarchas bog'liq. Shu sababli, birinchi o'ringa iqtisodiy o'sish sur'atlarini emas, balki millat farovonligini oshirishni, mamlakatning barcha fuqarolari uchun teng boshlang'ich imkoniyatlarni yaratishni qo'yadigan ijtimoiy yo'naltirilgan iqtisodiyot kerak.
"Boy mamlakat" va "kambag'al mamlakat" ta'riflari ma'lum bir davrda ma'lum bir mamlakatning tabiiy resurslar bilan ta'minlanganlik darajasini anglatadi, bu esa iqtisodiyot faoliyatining ob'ektiv tabiiy ko'rsatkichidir. “Boy odamlar” va “kambag‘allar” tushunchalari odamlarning hayot sifatini tavsiflovchi ijtimoiy ko‘rsatkichlardir. Ular ma'lum bir mamlakatda haqiqatda mavjud bo'lgan siyosiy va ijtimoiy-iqtisodiy tizimga, milliy iqtisodiyot va jamiyatni boshqarish modeliga bog'liq. O‘zbekiston eng boy tabiiy resurslarga ega davlatdir.
Biroq, ishlaydigan fuqarolarning past maoshi hayot sifatining pastligidan dalolat beradi. Bu holat asosan ikkita sababga bog'liq. Birinchidan, yuqori ishsizlik. Ikkinchidan, past ish haqi. Shotlandiya iqtisodchisi A.Smit 18-asrda qashshoqlikning oqibatlari haqida yozgan. Xususan, u mehnatkash kambag‘allarning kam yashashi mamlakatda turg‘unlikni boshdan kechirayotgani, ularning ocharchilikka uchraganligi esa shiddat bilan kamayib borayotganining tabiiy ramzi bo‘lib xizmat qilishini ta’kidladi. Mamlakatimizda bunday holatning oldini olish uchun davlat dasturini ishlab chiqish, unda qashshoqlikni bartaraf etish choralari, muddatlari, mas’ul shaxslar belgilanishi zarur. Ushbu muammoni hal qilish omillaridan biri rivojlangan mamlakatlarda mavjud bo'lgan progressiv soliqqa tortish bo'lishi mumkin.
O‘zbekistonda 2020-yil boshidanoq qashshoqlik muammolarini hal qilishga jiddiy e’tibor qaratilmoqda. Xullas, bugungi kunda mamlakatda iqtisodiy vaziyatning mavjud xususiyati – qashshoqlik haqida ochiq gapirilmoqda. Prezidentimiz 27-fevral kuni tadbirkorlikni rivojlantirish orqali kambag‘allikni kamaytirish chora-tadbirlariga bag‘ishlangan videoselektor yig‘ilishida ta’kidlaganidek, “Ko‘p yillardan buyon mamlakatimizda qashshoqlik masalasi yopiq mavzu bo‘lib kelgan.
Shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yilda Oliy Majlisga Murojaatnomasida so‘nggi uch yilda xalq hayotini tubdan yaxshilash borasida amalga oshirilgan keng ko‘lamli ijtimoiy islohotlarni jadal davom ettirishga alohida e’tibor qaratildi. “Inson manfaatlari hamma narsadan ustun” tamoyili asosida.
Birinchidan, xalq farovonligini oshirish, ijtimoiy himoyasini kuchaytirish asosiy vazifa bo‘lib qolmoqda. O‘zbekistonda viloyatlar, ayniqsa qishloqlar aholisining aksariyati yetarli daromad manbalariga ega emas. Turli hisob-kitoblarga ko'ra, bu ko'rsatkich 12-15 foizni tashkil qiladi. Gap mamlakatning 4-5 million aholisi haqida bormoqda. Bunday muammo ko'pincha nafaqa va moddiy yordam to'lash yoki ularning miqdorini oshirish orqali hal qilinadi. Biroq, bu yondashuv qobiqni o'zgartirishga va bu muammoni hal qilishga qodir emas.
Kambag‘allikni qisqartirish tadbirkorlik faoliyatini rag‘batlantirishdan tortib, aholining qobiliyat va salohiyatini safarbar etish, yangi ish o‘rinlari yaratishgacha bo‘lgan kompleks iqtisodiy va ijtimoiy siyosatni amalga oshirishni taqozo etadi.
O‘zbekiston Jahon banki, BMT Taraqqiyot dasturi va boshqa xalqaro tashkilotlar bilan birgalikda qashshoqlikni qisqartirish dasturini ishlab chiqish taklifini ilgari surdi. Shuningdek, xalqaro me’yorlarni chuqur tahlil qilish asosida kambag‘allik tushunchasini belgilash, uni baholash mezonlari va usullarini o‘z ichiga olgan yangi metodologiyani ishlab chiqish.
Mamlakatimizda aholi o‘rtasida zamonaviy ishbilarmonlik va tadbirkorlik ko‘nikmalarini shakllantirish borasida allaqachon ijobiy natijalarga erishilmoqda. Bunday tajriba tajribasi Farg‘ona vodiysining 22 ta qishloq hududida joriy etilgan bo‘lib, uni butun respublika bo‘ylab davom ettirish rejalashtirilgan. Shuningdek, joylarda ijtimoiy muammolarni hal etishga, ayniqsa, yoshlar va xotin-qizlar o‘rtasida tadbirkorlikni qo‘llab-quvvatlashga xizmat qiluvchi tadbirkorlik tashabbuslarini amalga oshirishga ustuvor ahamiyat qaratilmoqda. Aholi va tadbirkorlarga mikromoliyaviy xizmatlar va moliyaviy resurslardan, davlat xaridlaridan keng foydalanish imkoniyati yaratilmoqda. Natijada kutilayotgan natija sifatida aholining tadbirkorlikka qiziqishi, o‘z biznesi muvaffaqiyatiga ishonchi va daromadini oshirishga intilishi ortishi rejalashtirilgan [10].
Aytish joizki, ijtimoiy himoyaga muhtoj va kam ta’minlangan oilalarni samarali qo‘llab-quvvatlash, aholini tadbirkorlik faoliyatiga keng jalb etish maqsadida Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vazirligi tashkil etilgan. Faoliyat prinsipi vertikal tizimga asoslanadi, shuning uchun mahalla, tuman, shahar, viloyat va respublika miqyosida tadbirkorlikni rivojlantirish va kambag‘allikni qisqartirish uchun mas’ul lavozimlar joriy etilgan. Shuningdek, hukumat tuzilmasiga Bosh vazirning moliya-iqtisodiy masalalar va qashshoqlikni qisqartirish bo‘yicha o‘rinbosari lavozimi kiritildi.
Ta’kidlash joizki, davlat siyosati, eng avvalo, aholini bilim olish, kasb-hunar egallash, moliyaviy savodxonligini oshirish, aholini tadbirkorlik bilan shug‘ullanishga rag‘batlantirish, infratuzilmani yaxshilash, ta’lim va davolash sifatini oshirish, bu boradagi ishlar tizimini joriy etishga qaratilgan. maqsadli imtiyozlar. Yurtboshimiz ta’kidlaganidek: “Qashshoqlikning qisqarishi ish haqi yoki nafaqalarni oshirish, ommaviy kreditlash degani emas”.
Har bir mahalla, tuman, shahar va viloyat kontekstida real sharoit va vaziyat tahlili O‘zbekistonda kambag‘allikka qarshi kurashish strategiyasi va ustuvor vazifa sifatida ilgari surilgan. Ishlarning birinchi yo‘nalishi kam ta’minlangan oilalarning real ahvoli, ya’ni kam ta’minlangan oilalar soni bo‘yicha ma’lumotlarni to‘plash bo‘lsa, ikkinchi yo‘nalish tuman va shaharlarning salohiyati, tabiiy resurslari, infratuzilma imkoniyatlarini aks ettiruvchi xaritalar tuzishdan iborat.
Oʻsha hudud aholisi zich joylashgan aholi punktlarida tadbirkorlik yuqori darajada rivojlangan hududlarda qishloq xoʻjaligi uchun boʻsh va moʻljallanmagan yerlar negizida kichik sanoat zonalarini tashkil etish koʻzda tutilgan. Shu bilan birga, yangi kichik sanoat zonalari uchun qo‘shimcha bo‘sh er uchastkalari o‘rganilib, aniqlanib, infratuzilma bilan ta’minlanadi. Xususan, bu aholining kam ta’minlangan qismiga ta’sir ko‘rsatadi, ularga aylanmadan ajratilgan yerlar beriladi, bu joylarda artezian quduqlari, quduqlar quriladi.
Hozirda mamlakatda 1,4 millionga yaqin rasman ishsiz ayollar va yoshlar bor. Xotin-qizlar orasida ishsizlik darajasi 13 foizni, yoshlar orasida 15 foizni tashkil etadi. Bu ko‘rsatkichlar Farg‘ona, Samarqand, Andijon, Qashqadaryo va Toshkent viloyatlarida eng yuqori. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti ta’kidlaganidek: “Qurilish sohasida – 104 ming, kommunal – 71 ming, xizmat ko‘rsatish sohasida – 68 ming, yengil sanoatda – 46 ming nafar mutaxassis yetishmaydi” [11]. Bu borada aholini tadbirkorlikka o‘rgatish va kasbiy ko‘nikmalarni shakllantirish orqali kambag‘allikni kamaytirish muhim masala bo‘lib qolmoqda.
Shu tariqa, ishsiz aholi uchun malakali kadrlarga bo‘lgan ehtiyojni qondirish va aholi bandligini ta’minlash maqsadida har bir hududda tadbirkorlik kurslarini tashkil etish ko‘zda tutilgan. Treningni yakunlash uchun rag‘bat sifatida Kichik biznesni rivojlantirish agentligi tanlov orqali eng yaxshi loyihaga 20 million so‘m miqdorida grant ajratadi. Shuningdek, mahalliy byudjet hisobidan istiqbolli tadbirkorlik loyihalariga hokimlar tomonidan grantlar ajratiladi.
Mamlakatimizda yolg‘iz va ko‘p bolali ayollar, shuningdek, kasb-hunar egallash istagini bildirgan ishsizlarga alohida e’tibor qaratilmoqda. Ushbu toifadagi shaxslar uchun kundalik hayotda zarur bo'lgan hunarmandchilik - tikuvchilik, pazandalik, sartaroshlik bo'yicha kasb-hunar o'rgatish kurslari tashkil etiladi. Buning uchun mahalla fuqarolar yig‘inlari yoki boshqa inshootlar binolaridan xonalar ajratiladi, ular zarur jihozlar bilan ta’minlanadi.
Ta’kidlash joizki, Prezidentimiz kasb-hunarga o‘qitish markazlarini tashkil etishda nodavlat notijorat tashkilotlarini faol jalb etish muhimligini ta’kidlamoqda. Shunday qilib, mamlakatimizda NNTlar o‘rtasida eng yaxshi o‘quv dasturi bo‘yicha tanlov o‘tkaziladi va uning g‘oliblariga Bandlikka ko‘maklashish jamg‘armasi hisobidan grantlar ajratiladi. Respublikada, har bir viloyatda ishsiz aholiga nafaqat kasb bo‘yicha bilim va ko‘nikmalar, balki chet tillarini ham o‘rgatish maqsadida “Ishga marhamat” monomarkazlari va kasb-hunarga o‘qitish markazlari tashkil etiladi.
Oilaviy tadbirkorlik dasturlari uchun mablag‘larning 70 foizi aholining kam ta’minlangan qatlamini ish bilan ta’minlovchi kichik va o‘rta biznesga yo‘naltirilishi belgilandi. Shu bilan birga, daromadi past bo‘lgan shaxslarni ish bilan ta’minlagan korxonalarga bank kreditlari bo‘yicha imtiyozlar beriladi.
Xulosa.
Global qashshoqlikni kamaytirishning asosiy tarafdorlari Birlashgan Millatlar Tashkiloti va Jahon Bankidir. Jahon banki 2030 yilga kelib qashshoqlikni dunyo aholisining 3% dan kamrog‘iga kamaytirishni o‘z oldiga ulkan maqsad qilib qo‘ygan [12]. Kambag'allikni bartaraf etish bo'yicha ba'zi amaliy rejalar quyidagilardan iborat:
Toza ichimlik suviga kirishni ta'minlaydigan quduqlarni o'rnatish;
Fermerlarga ko'proq oziq-ovqat ishlab chiqarishni o'rgatish;
Kambag'allar uchun boshpana qurish;
Kambag'allarni o'qitish uchun maktablar qurish;
Tibbiy poliklinikalar va shifoxonalar qurish orqali sifatli tibbiy xizmatlardan keng foydalanishni ta'minlash [17].
Qashshoqlikka barham berish uchun dunyoning eng qashshoq davlatlari, yirik korporatsiyalar va Jahon banki hayotini yaxshilashga qaratilgan strategiyalarni amalga oshirishda hamkorlik qilish zarur.
Qashshoqlik - bu ayovsiz tsikl bo'lib, uni buzish qiyin va ko'pincha avloddan-avlodga o'tadi. Qashshoqlikning tipik oqibatlari spirtli ichimliklar va giyohvand moddalarni suiiste'mol qilishni o'z ichiga oladi; ta'lim olish imkoniyati kamroq; yomon yashash va uy-joy sharoitlari va kasalliklarning ko'payishi. Qashshoqlikning kuchayishi ijtimoiy taranglikning kuchayishiga olib kelishi mumkin, chunki bu muammolar ko'pincha qashshoqlikdan jabrlangan jamoalarda jinoyatchilikning kuchayishiga olib keladi.
Qayd etish mumkinki, O‘zbekistonda kambag‘allik bilan bog‘liq muammolarni hal qilish sohasida tizimli siyosat yuritilmoqda. Ayni paytda bu muammo O‘zbekistonda ham qashshoqlikni kamaytirish, ham qo‘shni davlatlarga yordam ko‘rsatish doimiy e’tibor va nazorat ostida.