Umumiy doc

Kimyo va oziq – ovqat sanoatlarini avtomatlashtirish layihalaridagi prinsipial elektr sxemalarda juda 
ko‘p uchraydigan elementlarning shartli grafik belgilanishlari 
Nomi
Belgilanishi
Teshiluvchi saqlagich 
Eruvchi saqlagich 
Umumiy belgilanishi 
Kamutativ qurilma kontakti. 
Umumiy belgilanishi 
a) ulovchi 
b) uzuvchi 
s) ulab uzuvchi 
Sekinlatgichli ulovchi kontakt; 
a) eyilganda ishlaydigan 
b) eyilganda va qaytganda 
ishlaydigan 
v) eyilganda va qaytganda 
ishlaydigan 
Sekinlatkichli uzuvchi kontakt; 
a) eyilganda ishlaydigan 
b) qaytganda ishlaydigan 
v) eyilganda va qaytganda 
ishlaydigan 
ёки 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

645 
Mexanik bog‘lanishli kontakt. 
Umumiy belgilanishi: 
a) ulovchi 
b) uzuvchi 
Releni qayd etish usuli bilan 
tasvirlashda elektr issiqlik relesi 
kontakti 
Uchirib – yoqish (viklyuchatel): 
a) bir qutbli
b) ko‘p qutbli, masalan, uch qutbli 
Avtomatik qaytaruvchi uch qutbli 
viklyuchatel 
Knopkali bosiluvchi viklyuchaetl: 
a) ulanuvchi kontaktli
b) uziluvchi kontaktli 
Elektromexanik qurilmali g‘altak
Umumiy belgilanishi
Elektr issiqlik relesining 
ta’sirlanuvchi qismi 
21.7 – jadval. 
Elektr sxemalar elementlarining eng ko‘p tarqalgan turlarining harfiy kodlari va ikki harfli kodlarga 
misollar 
ёки 
ёки 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

646 
Bir 
harfli 
kod 
Elementlar turlari
guruhi 
Elementlar turlari
misollari 
Ikki harfli 
kod 
A 
Qurilma (umumiy 
belgilanishi) 
B 
Noelektrik kattaliklarni 
elektr kattaliklarga yoki 
aksincha o‘zgartkichlar 
Gromkogovaritel (karnay) 
VA 
Termopara, issiqlik, 
datchigi
VK 
Bosim datchigi 
VR 
S 
Kondensatoro 
E 
Turli elementlar 
YOritish lampasi 
EL 
EK 
F 
Razryadniklar, 
saqlagichlar, himoya 
qurilmalari
Eruvchi saqlagich 
FV 
N 
Indikasion va signal 
beruvchi elementlar 
Tovush signali beruvchi 
asbob 
HA 
YOrug‘lik signali beruvchi 
asbob 
HL 
K 
Rele, kontaktorlar, 
yurgizib yuborgich 
Magnitli kontaktor, 
yurgizib yuborgich 
KM 
Vaqt relesi 
KT 
M 
Dvigatellar 
Q 
Kuch zanjirlarida 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

647 
viklyuchatel va uzgichlar 
Avtomat viklyuchatel 
QF 
Ajratkich 
QS 
R 
Rezistorlar 
S 
Boshqarish, signallash va 
boshqa zanjirlardagi 
kommutasion qurilmalar 
Viklyuchatel yoki 
preklyuchatel (almashlab 
ulagich)
SA 
Tugmali viklyuchatel 
SB 
Avtomatik viklyuchatel 
SF 
Turli ta’sirlardan ishlab 
ketadigan viklyuchatel: 
Sathdan 
Bosimdan 
SL 
SP 
Y 
Elektromagnit yuritmali 
mexanik qkrilmalar 
Elektromagnit 
YA 
 
5) PES da foydalaniladigan har bir apparatga shartli harfiy belgi berilib, u 
sxemada tasvirlangan uning hamma elementlariga taalluqli bo‘ladi. Sxemada bir 
necha bir xil turdagi elementlardan foydalanilganda harfiy belgiga arabcha 
raqamlar ko‘rinishidagi raqam qo‘shiladi. Masalan, sxemada uchta oraliq rele 
bo‘lganda ular K1, K2, KZ tarzida belgilanadi. 
6) PES ni o‘qish qulay bo‘lishi uchun, shuningdek ular bo‘yicha loyihaning 
boshqa hujjatlarini tuzish mumkin bo‘lgani sababli ularda zanjirlar
markirovkalanadi. O‘zgaruvchan tokning kuch zanjirlari fazalarni belgilovchi 
harflar bilan va ketma – ket raqamlar bilan markalanadi (A, V, S,N,A1 va 
hokazolar); boshqarish, signalizasiya, himoya, blokirovka va o‘lchash zanjirlari 
ketma – ket sonlar bilan markalanadi (21.7-rasm). Apparatlar kontaktlari, rele 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

648 
g‘altaklari, turli kommutasiyalovchi qurilmalar, signalizasiya apparaturasi va 
hokazolar bilan ajratilgan zanjir qismlari har xil markalanadi. Bitta PES bo‘g‘inida 
birlashuvchi, shuningdek, ajraluvchi kontakt birikmalar orqali o‘tuvchi qismlar bir 
xil markalanadi.