Umumiy doc

 
Mikroprosessorli ommaviy sarf o‘lchagich 
Neft maxsulotlarining massasini ularni qabul qilib olish va sotish operasiyalarida 
hisobga olishning mavjud usullari odatda, bilvosita o‘lchashlarga asoslangan. Bu hol 
o‘lchash aniqligini oshirishga imkrn bermaydi. Massani bevosita o‘lchashning 
qo‘llanilayotgan usullari texnalogik emas, chunki u maxsus qo‘shimcha 
operasiyalarni kiritishni talab qilib, u ba’zan maxsulotni jo‘natish uchun ketadigan 
vaqtga o‘lchovdosh vaqt kiritilishini talab etadi. 
Bevosita to‘kish yoki quyish texnalogik jarayonlar vaqtida amalga oshiriladigan 
suyuq neft maxsulotlarining sarfini aniq og‘irlik hisobi tizimi juda katta unumdorlik 
bilan ishlatilmoqda. Tizim natijalarga ishlov berish va jarayonni boshqarish uchun 
tenzometrik o‘lchash uslublarini va mikroprosessor texnikasini qo‘llanishga 
asoslangan. Sarfning og‘irligini o‘lchash sitemasining ishlash prinsipi neft 
maxsulotlari oqimining ayrim porrsiyalarini ketma – ket tortib olishdan iboratdir. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

158 
Uzluksiz oqimni ta’minlash uchun maxsulotni topshirishda qurilmaning chiqishida 
yoki maxsulotning qabul qilishda (qo‘yishda) qurilmaning kirishida oqim ikki 
chiziqqa (liniyaga) ajratiladi. Bunda chiziqlardan biri bo‘yicha maxsulot qurilma 
chiqishiga qarab oqayotganda ikkinchi chiziqda o‘lchash amalga oshiriladi. SHuning 
uchun tizim oqayotgan maxsulotning istagan miqdorini o‘lchash uchun qo‘shimcha 
vaqt sarflamasdan bevosita texnalogik operasiyalarda foydalanilishi mumkin. 
Tizim (4.22 – rasm) kuch o‘lchovchi tenzorezistorli datchiklar 2 ga osilgan 
ikkita idish (rezervuar) 1a va 16 dan iborat. 
 
 
5
2
3
3
2
1а
1b
ПП
ПП
ЮС
ЮС
ҚС
ҚС
А
В
Д
В
А
Д
С
С
Е
Чиқиш
Кириш
4.22 – rasm. Neft maxsulotlari suyuqligi sarfini og‘irlik hisobi tizimi 
Datchiklar o‘lchov o‘zgartkichlari 3 bilan biriktirilgan bo‘lib, uning chiqish 
signali davri neft maxsulotlari bo‘lgan rezervuar og‘irligiga chiziqli bog‘liq. 
Rezervuarlar egiluvchan silfonlar yordamida texnalogik truboprovod 4 tizimi bilan 
biriktirilgan bo‘lib, ular bo‘ylab rezervuarlarga navbati bilan neft maxsuloti oqib 
keladi va ulardan navbati bilan to‘kiladi. Bu jarayonni boshqarishni operatorning 
buyrug‘iga ko‘ra elektroboshqariluvchi quyish A va to‘kish V ventillari yordamida 
mikrokantroller 5 amalga oshiradi. Tizimning kirishi va chiqishidagi maxsulot sarfi 
drossellar D orqali tartibga solinadi. S ventillar jarayonni avariya holatida to‘xtatiladi 
A va V ventillar vazifasini takrorlaydi. Bevosita quyib berish krani E orqali to‘kish 
operasiyalarida jarayonni ishga tushirish va to‘xtatish imkoniyati ko‘zda tutilgan. 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

159 
Rezervuarlardagi maxsulot sathini nazorat qilish quyi QS va yuqori YUS sathlarining 
magnitoboshqariluvchi datchiklari yordamida, amalga oshiriladi. Sath datchiklari 
o‘zgartkichlaridan kelayotgan signallar va ventillar holatini bildiruvchi kvitirlovchi 
signallar mikrokantrollerga keladi va tizimni boshqarish uchun foydalaniladi uning 
holatini nazorat qilish va hamma quyib berilgan va qabul qilib olingan maxsulotni 
hisoblash uchun foydalaniladi. 
Neft maxsulotlarini quyib berishdagi tizimning ishlashini ko‘rib chiqamiz (4.23 
– rasm). Faraz qilaylik, masalan, boshlang‘ich paytda rezervuar 1a bo‘shatilgan, 
rezervuar 1b esa to‘ldirilgan bo‘lsin. Bu holda “Ishga tushirilsin” (“Pusk”) 
buyrug‘idan so‘ng to‘ldirilgan rezervuarning og‘irligi R
NV
ni aniqlash va uni xotiraga 
yozish ishi bajariladi, keyin bu rezervuarning V ventileni ochishga buyruq beriladi. 
1b rezervuardan maxsulot quyib olina boshlaydi. SHundan so‘ng 1a rezervuarni 
to‘ldirish ventili A ni ochishga buyruq berildadi. Bunda quyish tezligi tukish 
tezligidan ortiq bo‘ladi. SHuning uchun 1a rezervuardagi maxsulot sathi boshqa 
rezervuarni bo‘shatish jarayonida YUS datchigiga etid oladi. Bu datchikdan berilgan 
signalga binoan 1a rezervuarning A ventili berkitiladi va suyuqlikni hamda 
rezervuarni tinchlantirish uchun zarur bo‘lgan τ vaqt o‘tgandan so‘ng kontroller 
to‘ldirilgan 1a rezervuarning R
NA
og‘irligini aniqlash va xotiraga olishni amalga 
oshiradi. Og‘irlikni aniqlash A va V ventillar berkitilgan holda, ya’ni statik rejimda 
amalga oshirilishini ta’kidlab o‘tamiz. Bu xatolikning dinamik tashkil etuvchilari 
paydo bo‘lishining oldini oladi. SHu o‘lchashdan so‘ng 1b rezervuardagi maxsulot 
sathi datchikning QS holatigacha pasaygan va bu datchik ishlab ketgan paytda 
mikrokantroller 1b rezervuardan maxsulotni chiqarishni (to‘kishni) to‘xtatadi va shu 
bilan bir vaqtda 1a rezervuardan maxsulotni to‘kishni (chiqarishni) boshlaydi. Uning 
buyrug‘iga ko‘ra bir rezervuarning V ventili berkitiladi va ikkinchisining V ventili 
ochiladi. Tinchlantirish vaqti τ o‘tgandan so‘ng 1b bo‘shatilgan rezervuarning R
EV
og‘irligini aniqlash va bir siklda berib yuborilgan maxsulotning R
1
=R
NV
– R
SV
porsiyasining og‘irligini hisoblash amalga oshiriladi. Og‘irlikning kilogramm 
hisobidagi qiymati indikasiyaga chiqariladi. So‘ng bo‘shatilgan 1b rezervuarni 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

160 
to‘ldirish uchun A ventil ochiladi. YUS datchigidan kelgan signalga ko‘ra uni 
to‘ldirish to‘xtatiladi, τ vaqtdan so‘ng to‘ldrilgan rezervuar og‘irligining yangi R
nv
qiymatini aniqlash va xotirlash amalga oshiriladi. Endi 1a rezervuardagi maxsulot 
sathi datchikning QS holatigacha pasaygandan so‘ng mikrokantroller 1a rezervuardan 
to‘kishni va 1b rezervuardan to‘kish boshlanishilishini bir vaqtda to‘xtatish uchun 
buyruq beradi, τ vaqtdan keyin to‘kilgan (bo‘shatilgan) 1a rezervuarning R
sa
og‘irligini aniqlash, ikkinchi siklda berib yuborilgan maxsulotning R
2
≈R
na
-R
sa
porsiyasi og‘irligini hisoblash va berilgan maxsulotning yig‘indi og‘irligi R
1
+R
2
ni 
hisoblash amalga oshiriladi. Bu qiymat indikasiyaga chiqariladi. Keyin 1a rezervuarni 
takroriy to‘ldirish boshlanadi va sikl takrorlanadi. Keyingi har bir silkda berilgan 
(jo‘natilgan) maxsulot og‘irligining qiymati oldin berib yuborilgan maxsulot 
og‘irligiga qo‘shiladi va indikasiyalanadi. Maxsulotni berish boshqarish pultidan 
“To‘xta” (“Stop”) signaliga ko‘ra to‘xtatiladi. Berilgan maxsulotning maksimal 
miqdori amaldagi indikasiya sig‘imiga ko‘ra aniqlanadi. Tizimda u 100 t teng deb 
tanlangan, shuning uchun indikasiyaga oltita o‘nlik raqam chiqariladi (og‘irlik 
klogram hisobida). Berilgan maxsulotning to‘liq og‘irligi, indikasiyadan tashqari, 
ikkilik o‘nlik kod bilan (oltita xona) iste’molchilar bilan hisob – kitob qilish tizimida 
bundan keyin foydalanish uchun maxsus buferli registorga chiqariladi.