Umumiy doc

qo‘yiladigan xatolik deyiladi. Xatolik miqdori o‘lchashlar olib borilayotgan tashqi 
muhitga (atrof muhit harorati, atmosfera bosimi, tebranish va boshqalarga) bog‘liq 
bo‘lgani sababli asosiy va qo‘shimcha xatoliklar tushunchalari kiritiladi. 
O‘lchash asbobi uchun texnik sharoitlar imkon bergan, maxsus yaratilgan 
normal ish sharoitida yo‘l qo‘yilgan xato asosiy xatolik deyiladi. Atrof-muhiting 
normal holati deb 20°S harorat va 101325 N/m
2
(760 mm sim. ust) atmosfera bosimi 
qabul qilingan. Tashqi sharoit o‘zgarishining asboblarga bo‘lgan ta’siridan kelib 
chiqqan xato qo‘shimcha xatolikdir. O‘lchov asboblarining sifati ularning 
xatoliklaridan tashqari asboblar variasiyasi, sezgirligi va sezgirlik chegarasi bilan 
xarakterlanadi. 
Bir kattalikni ko‘p marta takroriy o‘lchashlar natijasida asbob ko‘rsatishlari 
orasidagi eng katta farq o‘lchov asbobining variasiyasi deyiladi. Variasiya 
o‘lchanayotgan kattalikni ma’lum bir miqdorgacha asta-sekin oshirib va kamaytirib 
aniqlanadi. Variasiya o‘lchov asbobining mexanizmi, oraliqlari, gisterezisi va boshqa 
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

32
qismlardagi ishqalanishi sababli kelib chiqadi. Variasiya (V) o‘lchov asbobi shkalasi 
maksimal qiymatining foizi hisobida ifodalanib, asosiy yo‘l qo‘yiladigan xatolik 
qiymatidan oshib ketmasligi lozim: 
%
100
min
max
⋅
−
∆
=
N
N
N
V
(1.11) 
bu erda, ∆N' — asbob ko‘rsatishidagi eng katta farq; N
max 
va N
min
 —asbob shkalasining yuqori va quyi 
qiymatlarn. 
Asbob ko‘rsatishining aniqligiga uning sezgirligi xam katta ta’sir qiladi. Asbob 
strelkasi chiziqli yoki burchak siljishining u siljishni xosil qilgan fizik kattalik 
o‘zgarishiga nisbati asbobning sezgirligi deyiladi: 
Q
n
S
∆
∆
=
(1.12) 
bu erda, S — asbobning sezgirligi; ∆
n
 — strelka siljishining o‘zgarishi; ∆Q — o‘lchanayotgan kattalikning 
o‘zgarishi. 
Sezgirligi yuqori bo‘lgan asboblar asosan aniq o‘lchashlar uchun ishlatiladi. 
O‘lchanayotgan kattalik qiymatining asbob ko‘rsatishiga ta’sir qila oladigan 
eng kichik o‘zgarishi sezgirlik chegarasi deyiladi. 
SHkala va strelkaga ega bo‘lgan asboblar uchun asbobning sezgirligiga teskari 
bo‘lgan kattalik shkala bo‘linmasi qiymati deyiladi: 
n
Q
C
∆
∆
=
(1.13) 
bu erda, S—shkala bo‘linmasining qiymati. 
Ikkita yonma-yon belgi (shtrix yoki nuktalar) orasidagi farq — shkala 
bo‘linmasi deyiladi. SHkala bo‘linmasining qiymati strelkani bir bo‘linmaga siljitgan 
kattalik qiymatining o‘zgarishini xarakterlaydi. 
Ba’zan kattalikning xaqiqiy qiymatini topish uchun asbob ko‘rsatishini tuzatish 
koeffisienti K ga ko‘paytiriladi: 
к
x
X
k
X
⋅
=
(1.14)