Umumiy fitopatalogiya va mikrobialogiya

2.2. Sichytrium oilasining klassifikatsiyasi 
2.Synchytrium avlodi . (Sinxitrium) Zararlangan xujayrada paydo bo‘lgan 
amyoboid bir necha zoosporangiy hosil qiladi.
Avlod vakili - Synchytrium 
endobotisum Pers kartoshkada rak kasalligini qo‘zg‘atadi.Kartoshkaning rak 
kasalligi tuganaklarni, stolonlarni, poyani va butun yuzasini qoplpb olsa, 
vegetatsiya oxirida qo‘zchalar atrofida namoyon bo‘ladi. 
Asosan 
tallomlarning 
tuzilishi, 
zoosporalarining 
ultra 
tuzilishi 
(mitoxondriylarning shakllari, ribosomalar va mikroquvurchalari joylashishi, lipid 
globullari mavjudligi va joylashishi, xivchinchalarining tarkibi) hamda jinsiy 
jarayonlarning tipiga qarab, sinf 6 ta tuzilish bo'yicha. Ulardan asosiylari 
Chytridiales, Blastocladiales Monoblepharidales tartiblari. Fitopatogen turlari 
uchun Xitridiales (Chytridiales) tartibiga mansub. 
Tartib: Xitridiales (Chytridiales). Bularning katta vakillari – Olpidium brassicae 
va Synchytrium endobioticum turlaridir. Ular obligat endoparazitlar (hujayra ichi 
parazitlari) bo'lib, yosh o'simliklarni yoki o'simliklarning yer osti qismlarini 
zararlaydi. Kasalliklar tug'ruqda yuqori namlik mavjud bo'lgan joyda rivojlanadi. 
Turkum: Olpidium (Olpidium). Olpidium turkumi turlari viruslarnig vektoridir. 
Ular kamida 6 ta fitopatogen viruslarni (jumladan, tamaki nekrozi virusi – tamaki 
nekrozi virusi va latuk-salati o'simligning katta tomirliligi virusi – marul katta 
venasi virusi) ta'kidlanishi isbotlangan. 
Tur: Olpidium brassika (Olpidium brassicae). Bu zamburug karam urug'lari unib 
chiqib ketishidan maysalari bircha barg chiqarilishicha o'tgan davrda ildiz (qora 
son) qo'zg'atadi. Zararlangan o'simliklarning ildiz bo'g'zi yumshaydi, qo'rayadi va 
to'qimalari chiriydi. O'simliklar sarg'aydi, so'liydi va halok bo'ladi. Kasallik 
odatiyda o'choqlar shaklida uchradi. 
Zamburug rivojlanishi quyidagicha kechadi: zosporalar o'simlikning epidermis 
hujayralariga kiradi va amyoboid (plazmodiy) ga aylanadi. Plazmodining o'lchami 
o'sadi, ko'p yadro hosil qiladi, qobiq bilan o'raladi va birta zoosporangiga 
aylantiradi. Zoosporlar zoosporangizdan chiqib, yangi o'simliklarni zararlaydi. 
Jinsiy yarayonda ikkita zospor orasida kopulyatsiya yuz beradi va tinim davriga 

---

16 
kiruvchi tsista hosil bo'ladi. Tsista keyingi mavsumda o'sganida bitta zosporangiy 
hosil qiladi. 
Turkum: Sinxitrium (Sinxitrium). Tur:sinxitrium endobioticum (Synchytrium 
endobioticum). Bu turkum va tur uchun amyoboiddan bitta zoosporangiy emas, 
balki bir necha zosporangiylardan tashkil topgan guruh (sorus) ishlab chiqishii 
xarakterli. S. endobioticum kartoshkada rak kasalligining qo'zg'atuvchisi bo'lib, u 
O'zbekistonda laboratoriya ob'ekti bo'lib o'tadi. Kallikka xos xususiyatlarga ega 
belgi – to‗qilar o‗sib borishi mumkin bo‗lgan tuganaklarda, stollarda va tashqi 
tuproqida yotuvchi pastki barglarda ishlar olib borishidir
Rak kasalligi bilan har xil darajadagi zararlangan kartoshka tuganaklari 
(qo'zg'atuvchi zamburug Synchytrium endobioticum)