Umumiy fitopatalogiya va mikrobiologiya

IV. 
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati.  
34 
 
 
 
 
 

---

3 
KIRISH. 
Umumiy Fitopatologiya (fito..., pato... va logiya) — oʻsimlik kasalliklari, 
ularning oldini olish va tugatish usullari hamda tadbirlari haqidagi fan. Umumiy va 
xususiy 
Fitopatologiyaga 
boʻlinadi. 
Umumiy 
Fitopatologiya 
oʻsimlik 
kasalliklarining paydo boʻlishi sabablarini, kasallikni qoʻzgʻatuvchi organizmlar 
tuzilishi va ularning sistematikasini, rivojlanishi va tarqalishi qonuniyatlarini, 
kasallangan organizmlardagi anatomikfiziologik buzilishni, oʻsimlik karantini va 
immunitet masalalarini, oʻsimliklarni himoya qilish usul va tadbirlarini; xususiy 
yoki maxsus Fitopatologiya ekinlar kasalliklarini oʻrganadi va ularga qarshi kurash 
choralarini tavsiya etadi. Fitopatologiya oʻsimlik anatomiyasi va fiziologiyasi, 
mikrobiologiya, mikologiya, genetika, seleksiya, oʻsimlikshunoslik, kimyo, fizika 
va boshqa fanlar yutuklaridan foydalanadi. Kasalliklarning oʻsimlikka zarar 
keltirishi qadimdan maʼlum boʻlgan. 18-asr 2yarmida tajribalar asosida (Rossiyada 
A. T. Bolotov, Fransiyada A. Timet, Italiyada F. Fontana, Daniyada Ya. Fabritsius) 
qorakuya, zang, toshkuya va boshqa kasalliklarning yuqumliligi isbot qilindi, lekin 
ularni bartaraf etish yoʻllari topilmadi. 19-asrning 2yarmida nemis olimi A. De 
Bari, rus mikologi va fitopatologi M. S. Voronin va ularning shogirdlari koʻpchilik 
oʻsimlik kasalliklarining sababchisi zamburug ekanligini isbotladilar. 19-asrning 
oxirida F. zamburugʻlar, virus lar va boshqa parazitlar keltirib chikaradigan 
kasalliklarni oʻrganuvchi fan sifatida shakllandi. B u davrga kelib uning asosiy 
yoʻnalishlari: mikologiya, parazitologiya, ekologiya, immunologiya, kimyoviy 
toksikologiya, virusologiya, oʻsimliklarning bakterioz va 3aprotro kasalliklari 
haqidagi taʼlimoti shakllandi. 
Tadqiqotchi olimlar qorakuya, zang, oqpalak (vilt) zamburugʻlari turlari, 
kalmaraz, fitoftoroz va boshqa kasalliklar qoʻzgʻatuvchilarining patogenezi, 
epifitoetiologiyasining 
muhim 
qonuniyatlarini 
aniqladilar. 
Kasallik 
qoʻzgʻatuvchilariga qarshi kurashning samarali kimyoviy, 3aprotro usullarini 
ishlab chikdilar. Terapevtik taʼsir koʻrsatuvchi moddalar (baʼzi antibiotiklar va 
sirtdan taʼsir qiladigan fungidsidlar) ustida izlanishlar olib borildi. Seleksionerlar 

---

4 
va fitopatologlar zang, oq va kulrang 4aprotr, vilt, ildiz chirishi kabi kasalliklarga 
chidamli bugʻdoy, kungaboqar va tamaki navlarini yaratdilar. Viltga chidamli 
gʻoʻza navlarini yetishtirish va viltga qarshi kurashning yangi usullari ustida 4apr 
ishlar olib borildi. 
Oʻsimliklarni kasalliklardan himoya qilish va Fitopatologiyaning yangi 
masalalarini ishlab chiqishda oʻsimlik immuniteti omillari va qrnuniyatlarini 
oʻrganish; oʻsimliklarni kasallikka chidamliligini aniklash, fitopatologik ekspertiza 
va oʻsimlik kasalliklari diagnostikasining yangi usullarini ishlab chiqish; 
zamburugʻ, 4aprotrop, virusli va boshqa kasalliklar patogenezini oʻrganish; 
oʻsimlikning kimyoviy immunizatsiyasini oʻrganish (bunda oʻsimliklarning 
kasalliklarga chidamlilik qobiliyati 4aprot 2— 4 avlodga oʻtadi); oʻsimliklarni 
himoya qilishning texnikaviy vositalari, 4apr hajmdagi himoya ishlarini 
rejalashtirish uchun zarur boʻlgan koʻp yillik maʼlumotlardan foydalanish 
usullarini ishlab chiqish va boshqa katga yordam beradi. Fitopatologiya da turli 
tadqiqot usullari, jumladan, mikologik virusologiya va bakteriologik tadqiqotlar, 
anatomiya, biokimyo va oʻsimliklar fiziologiyasi, kimyo va biofizika, 
biotexnologiya, umumiy agronomiya, meteorologiya va iklimshunoslik, variatsion 
statistika usullari qoʻllanadi. 
20-asr boshlarida gʻoʻza kasalliklarini oʻrganishni Oʻrta Osiyoda, xususan, 
Uzbekistonda birinchi boʻlib professor N. G. Zaprometov boshlab berdi. 
Olimlardan A. I. Solovyev, N. S. Mirpoʻlatova, S. S. Ramazonova, A. H. 
Hakimov, M. X. Komilova, A. A. Vasilyev, M. A. Karimov, A. Marupov, R. 
Teshabayeva, D. Haydarov, I. M. Kiganova, H. Tillayev va boshqa gʻoʻza 
kasalliklarini oʻrganishga 4apr hissa qoʻshdilar. U. U. Rasulev, S. Nigmanova 
gʻoʻzaning fuzarioz va ildiz 4aprotr kasalliklari, V. I. Serbinov sabzavot ekinlari, 
E. A. Xolmurodov meva va sabzavotlarni saklashdagi kasalliklari, O. S. 
Zubritskaya lub ekinlari, X. Qodirov, X. Hoshimov tok kasalliklari, M. Joʻrayev 
yongoqdaraxti kasalliklari, I. M. Azimjonov, A. Sheraliyev, M. A. Zuparov tut 
kasalliklariga qarshi kurash choratadbirlarini ishlab chikdilar. Hozirgi bu tadbirlar 
keng qoʻllanilmoqda. 

---

5