Umumiy fizika kafedrasi

O`lchash xatoliklari va ularni aniqlash.
O`lchash xatosi qanday aniqlanadi. Laboratoriya ishlarini bajarish turli fizik miqdorlarni o`lchash va keyin ularning natijalarini ishlab chiqishdan iborat.
O`lchash- fizik kattalikning qiymatini o`lchash vositalari yordamida tajribada aniqlash.
Bevosita o`lchash- biror aniq fizik kattalik o`lchov asboblarining ko`rsatishi asosida (masalan, vaqt- sekundomer, tok kuchi- ampermetr, kuchlanish- voltmetr va h.k) aniqlanadi.
Bilvosita o`lchash- fizik kattalikning qiymatini bevosita o`lchab tiopliladigan fizik kattaliklar bilan bog`lovchi formula yordamida aniqlanadi. Masalan: jisimning biror h balandlikdan erkin tushish uchun kletgan t vaqt sekundomer bilan, balandlik esa, chizg`ich bilan o`lchanadi va u formuladan foydalanib hisoblab topiladi.
Fizik kattaliklarni aniqlash uchun quyidagi amallar ketma – ket bajarilishi kerak:

• 
  o`lchov asboblarni kerakli holatlarda o`rnatish va ularni to`gri ishlayotganligini tekshirish;
  
• 
  asboblarning ko`rsatishlarini kuzatib borish va kerakli vaziyatlarda ularni yozib olish;
  
• 
  o`lchash natijalaridan foydalanib,aniqlanishlari kerak bo`lgan fizik kattaliklarni hisoblasah;
  
• 
  aniqlanishi mumkin bo`lgan fizik kattaliklarning xatoligini hisoblash.
  

Yuqorida keltirilgan hisoblash yoki o`lchash usullarida o`ziga hos xatoliklarga yo`l qo`yiladi. Xatoliklar ikki hil: sistematik o`lchash xatoliklari; tasodifiy o`lchash xatoliklari. Sistematik o`lchash xatoliklari- o`lchov asboblarining nosozligidan, noto`g`ri ishlatilishidan hamda hamma hodisalar e’tiborga olinmaganligidan paydo bo`ladi. Tasodifiy o`lchash xatoliklari- o`lchash vaqtida nazorat qilib bo`lmaydigan tasodifiy ta’sirlar hisobiga paydo bo`ladi. Ushbu xatolikni hisobga olishda eng yaxshi usul hamma o`lchash natijalarinig o`rtacha arifmetik qiymatini olishdir, ya’ni:
=
O`lchash vaqtida to`plangan qiymatlar bir – biridan farqli bo`lib, ularning o`rtacha qiymatidan farqi ayrim o`lchashning absolyut xatoligi deyiladi. Absolyut xatolik belgisi orqali belgilanadi. U holda birinchi α₁ o`lchashning absolyut xatoligi.
,
Ikkinchi α<sub>2</sub> o`lchashning absolyut xatoligi
,