Umumiy fizika kafedrasi

1-rasm.
Ishni bajarish tartibi
1. Tekshirilayotgan jismni ingichka ip yoki simga bog‘lab, prujinali taroziga iling va uning havodagi og‘irligini о‘lchang.
2. Jismni suvga tushiring va uning suvdagi og‘irligini aniqlang.
3. (6) ifoda orqali tekshiriluvchi jismning zichli­gini hisoblang.
bunda ₀-suvning zichligi
4. Boshqa qattiq jismlar bilan tajribani 3 — 4 marta takrorlang.
5. Xatolikni hisoblang.
6. Tajriba natijalarini jadvalda keltirilgan qiymatlar bilan solishtiring.
6. Natijalarni quyidagi jadvalga yozing:

№
1 2 3 4
О‘rtacha qiymatlar

7. Natijani kо‘rinishda yozib qо‘ying.
8. Boshqa qattiq jismlar bilan tajribani takrorlang.


Savol va topshiriqlar
1. Zichlik deb nimaga aytiladi? Uning о‘lchov birligi qanday?
2. Nima uchun qattiq jismlarning suyuqlikdagi og‘irligi havodagi og‘irligidan kichik bо‘ladi?
3. Arximed kuchini keltirib chiqaring va Arximed qonunini aytib bering.
4. Jismlarning inertlik xossasi nimadan iborat?
5. Jismning solishtirma og‘irligi bilan zichligi о‘rtasidagi bog‘lanishni keltib chiqaring
6. Og‘irlik kuchi va jismlarning og‘irligi nima?
7. Shayinli tarozi bilan prujinali tarozi о‘rtasida qanday farq bor? Bu tarozilar yordamida qanday kattaliklar о‘lchanadi?


Laborotoriya ishi №3
Qiya tekislikning foydali ish koeffitsiyentini aniqlsh


Ishni bajarishdan maqsad: Eng sodda mexanizm-qiya tekislikning foydali ish koeffitsientini aniqlash.
Kerakli asbob va materiallar: taxta, dinamometr, o’lchov lentasi, brusoklar, muftali va panjali shtativ, qo’ldan yasalgan turli xil burchakli qiya tekisliklar.


Ishning nazariyasi
Mashina yoki mexanizmlar vositasida ish bajarilganda ishqalanish kuchlarini yengish uchun energiya sarflanadi. Bu energiya mashina yoki mexanizmlarning turli qismlarini qizdirishga, ya‘ni ichki energiyaning oshishiga sarf bo’ladi. Odatda, ichki energiyadan ish bajarish uchun foydalanish imkoni bo’lmaydi. Shuning uchun mashina yoki mexanizm o’ziga berilayotgan energiyani naqadar samarali ishlatishini ko’rsatadigan kattalik – foydali ish koeffitsienti (qisqacha FIK) bilan xarakterlanadi.
Mashina yoki mexanizmning foydali ish koeffitsienti deb, foydali ishning bajarilgan to’liq ishga nisbatiga aytiladi.
(1)
Jism vertikal boyicha yuqoriga ko’tarilganda bajarilgan ish og’irlik kuchi ning balandlik ga ko’paytirilganiga teng.
(2)
Jismning uzunligi bo’lgan qiya tekisligi boylab yo’nalgan kuch bilan tekis siljitib ham xuddi shunday balandlikka chiqarish mumkin. Bunda bajarilgan ish
(3)
Ishqalanish mavjud bo’lganda jismni qiya tekislik boylab siljitishda bajarilgan ish shu jismni vertikal boyicha ko’tarishda bajarilgan ishdan katta bo’ladi:

bunda to’liq ish, –foydali ish.
Shunday qilib, qiya tekislikning foydali ish koeffitsienti
(4)
tenglama bilan aniqlanadi, yoki foizlarda
(5)
Tajribada (5) formula asosida qiya tekislikning F.I.K. aniqlanadi.

1-rasm