Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

10-laboratoriya ishi 
SINISHNING FRENEL QONUNLARI 
(Qoʻshimcha foydalanish uchun adabiyotlar: 10, 19, 20, 23, 38, 53, 54, 55.) 
Tajriba maqsadi: Qutblangan yorugʻlikda sindirish koeffitsiyenti uchun Frenel 
qonunlari miqdoriy jihatdan tekshiriladi. 
Qisqacha nazariya: Qutblangan yorugʻlikda sindirish koeffitsiyenti uchun Frenel 
qonunlari miqdoriy jihatdan tekshiriladi. 
Agar yorugʻlik shisha sirtiga tushayotgan boʻlsa, tushish burchagi va qutblanish 
tekisligiga qarab, u koʻproq yoki kamroq darajada sinadi. Agar biz yorugʻlikni 
elektromagnit toʻlqin deb faraz qilsak va elektr maydon kuchlanganligi E bilan 
magnit maydon kuchlanganligi B uchun Maksvell tenglamalarini tuzib “Frenel 
formulalari”ni keltirib chiqarishimiz mumkin. Qaytgan toʻlqinning elektr vektori 
amplitudasi 
𝐸
𝐼𝐼
𝑟
tushayotgan toʻlqin elektr vektori amplitudasi 
𝐸
𝐼𝐼
𝐼
orqali 
hisoblanishi mumkin. Shu sababli, biz ikki holatni farqlashimiz kerak (87-rasmga 
qarang). 
87-rasm. 
Qutblanish yoʻnalishlarini va amplitudalar belgilanishlarini 
tushuntirish; nuqtalar: Qutblanish chizma yuzasiga perpendikulyar boʻlib, tushish 
tekisligi bilan mos ekanligini koʻrsatadi, 𝐸
𝐼𝐼
𝐼
- tushayotgan toʻlqin elektr 

---

223 
maydonining vektori, 
𝐸
𝐼𝐼
𝑟
-qaytgan toʻlqin elektr maydonining vektori, 
𝛼-tushish 
burchagi,
𝛽-sinish burchagi. 
 
a) Yorugʻlik toʻlqini tushish tekisligida qutblangan (belgilashlar 𝐸
𝐼𝐼
𝐼
va 
𝐸
𝐼𝐼
𝑟
).
b) Yorugʻlik toʻlqini tushish tekisligiga perpendikulyar qutblangan (shisha sirtiga 
parallel) (belgilashlar 
𝐸
﬩
𝐼
va 
𝐸
﬩
𝑟
);
Unda maydon amplitudalari nisbatlari uchun quyidagi tenglamalar qoʻllaniladi: 
𝐸
𝐼𝐼
𝑟
𝐸
𝐼𝐼
𝑖
=
tan(𝛼−𝛽)
tan(𝛼+𝛽)
yoki
|
𝐸
𝐼𝐼
𝑟
𝐸
𝐼𝐼
𝑖
| = |
tan(𝛼−𝛽)
tan(𝛼+𝛽)
| (4.17) 
𝐸
﬩
𝑟
𝐸
﬩
𝑖
= − 
sin(𝛼−𝛽)
sin(𝛼+𝛽)
yoki
|
𝐸
﬩
𝑟
𝐸
﬩
𝑖
| = |
sin(𝛼−𝛽)
sin(𝛼+𝛽)
| (4.18)
𝛼: Tushish burchagi; 𝛽: sinish burchagi 
(4.17) va (4.18) nisbatlarni – ba′zida ularning kvadratlarini - sindirish 
koeffitsiyentlari deb atashadi. Yorugʻlik amplitudasini bevosita aniqlab boʻlmaydi. 
Ammo, uning intensivligini vaqt birligidagi birlik yuzadagi energiya oqimi sifatida 
aniqlash mumkin, u esa amplitudaning kvadratiga proporsional.
Tajribada biz quyosh elementining unga tushayotgan yorugʻlik intensivligiga 
proporsional boʻlgan qisqa tutashuv tokini I oʻlchaymiz. Bu maqsadda biz quyosh 
elementini kichik rezistor orqali qisqa tutashtiramiz va shu rezistordagi kuchlanish 
tushuvini U oʻlchaymiz. Agar tushayotgan yorugʻlik intensivligi oʻlchanayotgan 
U
0
kuchlanishga mos kelsa, va biz qaytgan yorugʻlik uchun kuchlanishni U(α) 
tushish burchagi 
𝛼 boʻyicha oʻlchasak, ildizdan chiqarish va koʻrsatgichlarni 
shakllantirish orqali amplitudalar nisbatini olishimiz mumkin. 
|
𝐸
𝐼𝐼
𝑟
𝐸
𝐼𝐼
𝑖
| = √
𝑈(𝛼)
𝑈
0
(4.19)

---

224 
 
88-rasm. Tashkil etuvchilarining optik kursidagi taxminiy oʻrni bilan tajriba 
qurilmasi.
Qavs ichidagi oʻlchamlar santimetrlarda chap tarafdagi tashqi qisqichdan boshlab 
berilgan:
(1) 
Galogen lampani tutib turgich (0)
(2) 
Issiqlikdan saqlovchi filtrli tasvir siljitgich
(3) 
Tirqish (19)
(4) 
Polyaroid (22)
(5) 
Linza, f = 100 mm (30)
(6) 
Prizma stoli bilan montaj qilingan sharnirli birikma
(7) 
Linza, f = 150 mm (57)
(8) 
Montajdagi foto element (71)