Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

 
95-rasm. Prizmali spektrometrda nurning yoʻli 
Spektrometrni sozlash 
Aniq oʻlchashlarni amalga oshirish uchun asbob puxtalik bilan sozlanishi kerak. 
Tirqish va okulyar viziri aniq mos linza obyektivining fokal tekisligida yotishi 
kerak. (teleskopik nur yoʻli). 
Tirqish va prizma sirti teleskopning aylanish oʻqiga parallel qilib toʻgʻirlanishi 
kerak.

---

245 
Ba′zi sozlash bosqichlari, hamda spektrlar chiziqlarini oʻlchashni amalga oshirish 
xona bir oz qorongʻulashtirilganda oson kechadi. 
Dastlabki sozlash:
Prizma stolining ogʻishi faqat chegaralangan darajada oʻzgaradi. Sozlash uchun 
yetarli boʻlishiga amin boʻlish uchun stolni dastlabki sozlash vaqtida imkoni 
boricha (koʻz bilan chamalab) gorizont boʻyicha toʻgʻrilang.
– Teleskopni (a), prizma stolini (c), va trubka tirqishini (kollimator) (e) gorizontal 
yoʻnalishda koʻz bilan chamalab toʻgʻrilang (96-rasmga qarang).
– Teleskop va kollimatorni yon tomonga sozlash vintlari (b), (d), yordamida 
markazlashtiring va keyin vintlarni qotiring. Sozlash vintlariini juda koʻp ochib 
yubormang, chunki ular teleskopni va kollimatorni tutib turadi. 
96-rasm. Spektrometr.
a. 
Teleskop
b. 
Kollimatorni siljitish uchun sozlash vinti 
c. 
Prisma stoli 
d. 
Teleskopni siljitish uchun sozlash vinti
e. 
Kollimator 
f. 
Spektrometrning asosiy qurilmas 
 
 
Teleskopni cheksizlikka fokuslash: 

---

246 
 Izoh: Koʻrishida muammosi bor eksperimentatorlar, teleskop orqali uzoqdagi 
obyektlarni yaxshi koʻradi; lekin bu holat teleskop cheksizlikka aniq 
oʻrnatilganidan dalolat bermaydi. Bunga qaramasdan, shu eksperimentatorning 
oʻzi kollimator va teleskopni korrektirovka qilsa, aniq oʻlchashlarni amalga 
oshirishi mumkin. Agar boshqa eksperimentatorlar spektrlarni kuzatishni 
hohlashsa, okulyarni (a4) siljitish yoʻli bilan fokusirovka bajarilishi mumkin. 
– Okulyarni chiqarib oling (a4), yorugʻlik manbaini (a3) teleskopga oʻrnating va 
yorugʻlik manbai uchun teshigini pastga qaratib okulyarni qayta oʻrnating (97-
rasmga qarang).
– Trubkadagi okulyarni siljitish (a4) orqali vizir kesishmaga qarating va zarur 
boʻlsa, uni toʻgʻrilang.
– Yorugʻlik manbai uchun teshik (a5) hali ham pastga qarab turganiga amin 
boʻling. Gorizontal boʻyicha toʻgʻrilangan teleskopni markazni korrektirovka qilish 
dastasi(a1) bilan uzoqdagi obyektga fokuslang (> 50.0 m) 
Agar oʻrnatish toʻgʻri boʻlsa, kuzatilayotgan obyekt tasviri va vizir kesishma 
ikkalasi ham obyektivning fokal tekisligida yotishi kerak, mumkin boʻlsa, 
kuzatilayotgan obyekt bilan vizir kesishma oʻrtasida parallaks boʻlmasligi lozim. 
 
97-rasm. Teleskop yoritgich bilan. a1-fokusni sozlash dastasi. a2-yorugʻlik 
manbaini qotirish vinti. a3-yorugʻlik manbai. a4-okulyar. a5-yorugʻlik manbai 
uchun teshik (koʻrinmagan). a6-teleskopni balandlik boʻyicha sozlash vinti