Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

 
 

---

247 
Yorugʻlik manbaini sozlash:
– Teleskopni kollimatorga yoʻnaltiring (tirqishni bir oz oching).
– Yoritish mabaini (a3) U = 6 V kuchlanishga ulang.
– Qotiruvchi vintdan (a2) foydalanib, yoritish qurilmasini, okulyar holatini 
oʻzgartirmasdan, teleskopga shunday joylashtiringki, tirqishning ichi yaxshi 
yoritilsin. 
 
Teleskop optik oʻqini spektrometr oʻqiga perpendikulyar yustirovka qilish: 
– Yassi shisha plastinani prizma stoli markazidagi tutgichga (g), kollimatorga(e) 
nisbatan 45° burchak ostida shunday joylashtiringki, prizma stolining ikki sozlash 
vintlari boʻyicha oʻtkazilgan (faraziy) chiziq yassi shisha plastinaning yon tomoni 
sirtiga parallel boʻlsin (98-rasmga qarang).
– Teleskopni (a) yassi shisha plastinaning biror bir yon qirrasiga perpendikulyar 
qilib shunday toʻgʻrilangki, vizir kesishma shu sirtda akslansin.
– Gorizontal vizirni uning aksi bilan mos keladigan qilib sozlang. Bu sozlashni 
toʻgʻri amalga oshirish uchun, yarim farqni teleskop balandligini sozlash vinti (a6) 
(97-rasm) orqali, boshqa yarim farqni esa prizma stolini oʻrnatish vinti (c1) orqali 
bajaring.
– Bu ikki amalni gorizontal vizir va uning koʻzguli tasviri yassi shisha plastinadan 
ikki tarafda ham mos kelmaguncha takrorlang: 
1) 98-rasmda keltirilganidek, koʻrish trubasini 180° ga vizir kesishma yassi 
plastinaning qarama-qarshi tarafida akslanadigan qilib buring.
2) Vizir kesishma va uning koʻzguli aksi mos kelishini tekshiring. Agar mos 
kelmasa, yuqorida keltirilganidek, yarim farqni teleskop balandligini sozlash vinti 
(a6) (97-rasm) orqali, boshqa yarim farqni esa prizma stolini oʻrnatish vinti (c1) 
orqali bajaring.
– Teleskop balandligini sozlash vintini (a6) kontrgaykadan foydalanib qotiring.
– Prizma stolidan yassi shisha plastinani tutgichi bilan oling.
– Yoritish manbaini ta′minlash kuchlanishidan uzing. 

---

248 
 
98-rasm. Spektrometr yassi shisha plastina bilan birgalikda. a-teleskop. c1-prizma 
stoli uchun vintlar. e-kollimator. g-yassi shisha plastina tutgichda. 
 
99-rasm. Kollimator. e1-Mikrometer dastazi. e2-Kollimator trubasi. e3-Kollimator 
trubkasini qotirish vinti. e4-Kollimator balandligini korrektirovka qilish vinti. e5-
Tirqish balandligini pasaytirgich