Umumiy fizika kursidan praktikum o’quv qo’llanma

 
Sinash uchun savollar: 
1. 
Magnit maydon turlarini va ularni fizik ma′nosini tushuntiring. 
2. 
Magnit induksiyasi qanday kattalik? 
3. 
Lorens kuchi fizik mohiyatini tushuntiring. 
4. 
Magnit maydonida toʻkli oʻtkazgichga ta′sir etuvchi kuchni oʻlchash 
qurilmasini ishlash mehanizimini tushuntiring. 
 
 
 
 

---

135 
5- laboratoriya ishi 
TOʻGʻRI OʻTKAZGICH VA AYLANMA HALQANING MAGNIT 
MAYDONINI OʻLCHASH 
(Qoʻshimcha foydalanish uchun adabiyotlar: 14, 15, 17, 18, 48, 50, 55, 57.) 
 
Tajriba maqsadi: Toʻgʻri oʻtkazgich va aylanma halqaning magnit maydonini 
toʻk kuchining funksiyasi sifatida oʻlchash. Toʻgʻri oʻtkazgich magnit maydonini 
oʻtkazgich oʻqidan hisoblanadigan masofaning funksiyasi sifatida î′lchash. 
Aylanma halqa shaklidagi oʻtkazgich vagnit maydonini halqa radiusining 
funksiyasi sifatida va halqa oʻqi ustida halqa markazidan masofaning funksiyasi 
sifatida oʻlchash. 
Qisqacha nazariya: Bio-Savar qonuniga asosan I toʻk oʻtayotgan oʻtkazgich 
atrofidagi P nuqtadagi magnit maydoni oʻtkazgichning cheksiz kichik qismlarining 
magnit maydonlarining ulushlarining yigʻindisidan iborat boʻladi. 
𝑑𝐵 =
𝜇
0
4𝜋
𝐼
𝑟
2
𝑑𝑠
𝛾
𝑟
(3.13)
magnit doimiysi
𝜇
0
= 4𝜋 ∗ 10
−7 𝑉𝑠
𝐴𝑚
Oʻtkazgichning uzunligi va yoʻnalishi ds vektor yordamida ifodalanadi. 
Oʻtkazgichning kichik qismidan P nuqtaga oʻtkazilgan radius vektor r orqali 
berilgan (48-rasmga qarang). Shuning uchun umumiy magnit maydon integral 
hisob yordamida aniqlanadi. Bu holda analitik yechim faqat ma′lum simmetriyaga 
ega boʻlgan oʻtkazgichlar uchun hisoblanishi mumkin boʻladi. Masalan cheksiz 
uzun oʻtkazgichning magnit maydoni oʻtkazgich oʻqidan r masofada
𝑑𝐵 =
𝜇
0
4𝜋
𝐼 (3.14) 
va maydon kuch chiziqlari silindr oʻqi atrofida konsentrik shaklda boʻladi. (49 –
rasmga qarang) 

---

136 
48 – rasm. Toʻkli oʻtkazgich magnit 
maydonini integral usulda hisoblash. 
49 – rasm. Chåksiz uzun toʻkli toʻgʻri 
oʻtkazgichning magnit maydoni. 
Radiusi R boʻlgan aylanma halqa shaklidagi oʻtkazgichning aylana oʻqi ustida 
halqa markazidan x masofadagi nuqtaning magnit maydoni 
𝑑𝐵 =
𝜇
0
4𝜋
𝐼 2𝜋
𝑅
2
(𝑅
2
+𝑥
2
)
3
2
(3.15) 
Bu tajribada yuqorida qayd etilgan oʻtkazgichlarning magnit maydoni mos 
ravishda aksial yoki tangensial B-probe metodi yordamida oʻlchanadi. Â-probe 
ning Xoll datchigi yupqa plastinka shaklida boʻlib, u magnit maydonining oʻz 
yuzasiga perpendikulyar boʻlgan komponentalariga sezgir boʻladi. shuning uchun 
magnit maydoni kuchlanganligining nafaqat qiymatini balki uning yoʻnalishini 
ham aniqlash mumkin. Toʻgʻri oʻtkazgich uchun magnit oqimi zichligi  ningr 
masofadan bogʻliqligi oʻrganiladi, aylanma shakldagi otkazgich uchun esafazoviy 
koordinata x dan bogʻliqligi oʻrganiladi. Bundan tashqari, magnit maydon 
induksiyasi Â va toʻk kuchi I oʻrtasidagi proportsionallik ham tekshirib koʻriladi. 
50-rasm. Aylanma halqa shaklidagi oʻtkazgichning magnit maydoni. 

---

137