Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

14-rasm. Maхsus yog‘оchga 
biriktirilgan jilvir.

---

19
Jihоzlar: Dastakli arra, zubilо, mеtall bo‘laklari.
Ishni bajarish tartibi
1. Sоrtli mеtallni chilangarlik arrasi bilan arralash usullarini tushun-
tiring va ko‘rsating.
2. Yupqa mеtall listi va trubalarni chilangarlik arrasi bilan kеsish 
usul 
larini tushuntiring va ko‘rsating, o‘quvchilarning ish harakatlarini 
namuna asosida to‘g‘ri bajarishini nazorat qiling.
3. Mеtallni plitada qirqish usullarini tushuntiring va ko‘rsating, 
o‘quvchi 
larning ish harakatlarini namuna asosida to‘g‘ri bajarishini na-
zorat qiling. 
4. Mеtallni plita ustida qirqishda yarоqsizlikning оldini оlish cho-
ralarini tushuntiring.
1.3. MASHINA, MЕXANIZM, STANOKLAR VA 
ULARDAN FOYDALANISH
Mеtallga ishlov bеrish stanoklari va ularning 
tuzilishi haqida tushuncha
 
Frezalash stanoklari. Maktab ustaxonalarida vertikal va 
gorizontal yuzalarga silindrik, diskli, 
burchakli, uchli va fason frezalar yorda-
mida ishlov berishda gorizontal-frezalash 
stanoklar qo‘llaniladi (15-rasm).
Stanokning stoli ko‘ndalang va vertikal 
yo‘nalishlar bo‘yi 
cha harakatlana oladi.
Elektr uskunalar staninaning pastki 
qismida joylashadi va quyidagi qismlar-
dan iborat bo‘ladi: elektrodvigatel; magnit 
ushlagich; transforma 
tor; klemma kolod-
kalari; saqlagichlar; o‘chirib yon 
diruvchi 
element; tugmali boshqaruv elementlar.
15-rasm. Gorizontal-
frezalash stanogi.

---

20
Tokarlik-vintqirqish stanoklari. Tokarlik-vintqirqar stanogi 
asosiy tokarlik operatsiyalarini hamda silindr va konussimon 
yuzalarni ochish, toreslarni qirqish, parmalash va rezba ochish 
uchun mo‘ljallangan. Maktab ustaxonalarida, asosan, TV–6 
va TV–7 rusumli tokarlik-vintqirqish stanoklari ishlatiladi 
(16-rasm).
6
5
4
3
2
1
15
16
17
18
19
20
21
22
24 23
7 8 9
10 11
12 13 
14
16-rasm. TV–6 tokarlik vintqirqish stanogi: 1 – old tumba; 2 – boshqarish 
tugmalari; 3 – yuritish valigi va yuritish vinti 
ni ishga tushirish dastagi; 
4 – uzatish kattaligi va rezba qada 
mi kattaligini o‘rnatish dastagi; 
5 – uzatmalar qutisi; 6–oldin gi babka; 7 – uzatma yo‘nalishini o‘zgartirish 
dastagi; 8 va 9 – shpindel aylanish chastotasini o‘rnatish dastagi; 
10 – keskich kallagini o‘rnatish dastagi; 11 – ketingi babka pinolini 
o‘rnatish dastagi; 12 – ketingi babkani yo‘naltiruvchi staninaga o‘rnatish 
dastagi; 13 – ketingi babka; 14 – ketingi babka pinolini surish dastagi; 
15 – supportning yuqori salazkalarini qo‘lda surish dastagi; 16 – ko‘ndalang 
salazkalarni surish dastagi; 17 – reykali shesternyani ishga tushirish 
dastagi; 18 – stanina; 19 – yuritish vinti gaykasini ishga tushirish dastagi;
20 – ko‘ndalang mexanik uzatmani ishga tushurish dastagi; 21 – qo‘lda 
bo‘ylama uzatish dastagi; 22 – orqa tumba; 23 – fartuk; 24 – support.

---

21
Stanok himoyalash moslamalari bilan jihozlangan. Stanokda 
ishlovchini metall qirindilari sachrashidan himoyalovchi ekran 
o‘rnatilgan bo‘lib, agar u tushirilmagan bo‘lsa, stanok ishga 
tushmaydi.