Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

26-rasm. Gaz bilan payvand-
lash uchun uskunalar: 
1 – qizdirgich; 2 – shlang 
lar; 
3 – rеduktor; 4 – kislorodli 
ballon; 5 – atsеtilеnli ballon.
1
2
3
4
5

---

33
27-rasm. Elеktrpayvand 
uchun uskunalar: 1
–
himoya 
niqobi;
2
–
elеktrod; 3
–
buyum; 
4
–
payvand apparati;
5
–
simlar.
1
2
3
4
5
Gaz bilan payvandlash uskuna-
sida ishlash nihoyatda ehtiyotkor-
lik, tajriba va maxsus tayyorgar-
lik talab qiladi.
Elektrpayvandning ikkita turi 
mavjud: yoyli va kontaktli. 
Elektr yoyli payvandda asosiy 
bo‘lgan uskuna payvandlash ap-
parati hisoblanadi. Simlarning biri 
ishlanadigan detalga, ikkinchisi 
elektrodga ulanadi. Elektordlar 
po‘lat elektrodli simlardan tay-
yorlanadi. Payvand sifati yuqori 
bo‘lishi uchun elektrodlar maxsus 
o‘rama bilan qoplanadi va u metallni oksidlanishdan saqlaydi.
Qo‘l bilan ishlatiladigan elektr yoy payvandlash jarayoni 
quyidagicha (27-rasm). Avval ulanadigan detallarning qalinli-
giga qarab tok kuchi to‘g‘rilanib olinadi. Keyin detal va elek-
trod qisqa tutashtiriladi, natijada kontakt bo‘lgan joyda ha-
rorat keskin ko‘tariladi. Bundan keyin elektrod detaldan 3–5 
mm uzoqlikka olinadi va elektr yoy paydo bo‘ladi. Keyin 
elektrod asta yurg‘iziladi va erigan metall ulanadigan joyga 
oqizib tushiriladi.
Detallarni parchinlash yordamida biriktirish
Parchinli birikmalar yuzi yassi bo‘lgan bir-birining sirtini 
yopgan detallarni biriktirish uchun ishlatiladi. Parchinlash, 
asosan, aviatsiya, kemasozlik, ko‘prik qurilishida va boshqa 
sohalarda keng qo‘llaniladi. Uni tunukalarni biriktirish uchun 
ham ishlatsa bo‘ladi. Parchinlar uchi har xil shakldagi sterjen 
ko‘rinishida bo‘ladi (28-rasm). Ular shtamplash yo‘li bilan 
3 – Mehnat ta’limi, 5-sinf

---

34
а
b
f
d
e
egiluvchan metalldan (yumshoq po‘lat, mis, aluminiy) tay-
yorlanadi.
Tunukadan tayyorlangan detallarni parchinlash uchun bolg‘a, 
sumba (belgilovchi va teshuvchi), tortuvchi, siquvchi va mus-
tahkamlovchi moslamalar ishlatiladi (29-rasm). Parchinlash 
uchun detal yog‘och brusiga o‘rnatilib (29-rasm, a) diamet-
ri shunday bo‘lishi kerakki, unga parchin sterjen bemalol va 
zich kirishi kerak.