Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

1. Mеtallar qanday xususiyatlarga ega?
2. 2–3 ta qotishmalar nomini ayting.
3. Tunuka qanday turlarga bo‘linadi? Ularning farqini ayting. 
4. Tunukadan va simlardan qanday buyumlar tayyorlanadi?
5. Simlarni bukishning turli usullarini tushuntiring va ko‘rsating.
6. Simlarni bukishda foydalaniladigan asboblar va moslamalarni ay-
ting.
7. Sim bilan ishlashdagi xavfsizlik tеxnikasi qoidalarini so‘zlab 
bеring.
Mеtall va qotishmalar turlari bilan tanishish.
Jihozlar: mеtall tunuka va sim namunalari (qora va oq tunuka, 
yupqa va qalin tunuka, po‘lat va mis sim). 
Ishni bajarish tartibi
1. Mеtall va qotishmalar namunalari tashqi ko‘rinishi bilan tanishib 
chiqing.
2. Har bir namunaning rangini aniqlang.
3. Mazkur namunaning qora yoki rangli mеtall turiga mansubligini 
ayting.
4. Har
bir namunadagi mеtall yoki qotishma nomini aniqlang.

---

32
Detallarni payvandlash yordamida biriktirish
Metall buyumlarni yuqori harorat hisobiga bir-biriga ulash 
payvandlash deb ataladi.
Qizdirish usuliga qarab payvandlash gazli yoki elektrpay-
vandlash deyiladi.
Gazli payvandlash qalinligi uncha katta bo‘lmagan metall 
jismlarni ulash uchun ishlatiladi. Bunda issiqlik manbayi, yo-
nuvchi gazning (atsetilen, propan, vodorod va boshqa) kis-
lorodda yonishi hisobidan paydo bo‘ladi. Ko‘pincha atsetilen 
bilan texnik kislorod qo‘shilmasi ishla 
tiladi.
26-rasmda gaz bilan payvandlash uchun kerak bo‘lgan usku-
nalar tasvirlangan. Oq rangli ballonda atsetilen bo‘ladi. Atseti-
len vintel va reduktor orqali chiqadi. Kislorod ko‘k rangdagi 
ballondan reduktor orqali chiqadi. Ikkala gaz shlanglar orqali 
qizdirgichda qo‘shiladi. Atse tilen va kislorodning ma’lum nis-
batida yonish harorati 3150°C ga ko‘tariladi.
Gaz bilan payvandlanayotgan 
paytda payvand tizimi uchun me-
tall sim ishlatiladi. Payvandla-
nayotgan metall va ishlatiladi 
gan 
simning kimyoviy tarkibi bir-biri-
ga yaqin bo‘lishi kerak.
Maxsus qizdirgich va gaz bilan 
payvandlash uskunasi yordamida 
kesish ham mumkin. Kesish me-
tallni 1000–1180°C haroratgacha 
qizdirishdan boshlanadi. Keyin 
kislorodning qirquvchi oqimi qi-
zigan metall bilan reaksiyaga ki-
rishadi, natijada issiqlik ajralib 
chiqadi va metallning pastki qat-
lamlarini qizdiradi.