Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

39-rasm. Rejalash va o‘lchash asboblari.
Go‘niya
Buklama chizg‘ich
Ruletmetr

---

56
Avval zagotovkaning tekis tomoni tanlanadi yoki tayyor-
lanadi va undan boshlab barcha o‘lchamlar hamda chiziqlar 
belgilanadi. Ana shu tomoni baza tomon deyiladi. Yog‘ochni 
tejamli sarflash uchun mazkur zagotovkadan ancha miqdor-
da detallar yasash mumkinligini ishlov berish uchun tegishli 
qo‘yimlarni nazarda tutgan holda aniq hisoblab chiqish lozim. 
Zagotovkani ishlov bilan tayyor detal o‘lchamiga keltirish 
uchun yog‘ochning ma’lum qatlami kesuvchi asbob yordami-
da olib tashlanadi. Ana shu qatlamni qo‘yim deyiladi.
Zagotovkaga to‘g‘ri chiziq o‘tkazish uchun avval baza to-
mondan chizg‘ich bilan tegishli oraliq o‘lchanadi va 2–3 bel-
gi qo‘yiladi (41-rasm). Keyin chizg‘ichni shu belgilar ustiga 
qo‘yib va chap qo‘l bilan bosib turib qalamda kontur chizig‘i 
chiziladi. Burchaklik yordamida chiziqlar o‘tkazish uchun esa 
uning asosi zagotovkaning baza qirrasiga qo‘yiladi va o‘ng 
qo‘l bilan qalamni o‘ng tomonga biroz og‘dirib chiziladi.
Yog‘ochni o‘lchash va rejalash asboblariga chizg‘ich, metr, 
o‘ramametr, go‘niya, xatkash transporti va o‘lchov andazalari 
kiradi.
40-rasm. Masshtabli chizg‘ich yordamida detalni rejalash: 
a) detalning enini o‘lchash; b) reja chizig‘ini o‘tkazish.
Qirra
Chiziqlar
a
b

---

57
41-rasm. Burchaklik yordamida chiziqlar o‘tkazish.
To‘g‘ri
Noto‘g‘ri
Chizg‘ichlar yog‘och, metall, plastmassa yoki boshqa ma-
teriallardan bir necha santimetrdan bir metrgacha uzunlikda 
millimetrlarga bo‘lingan holda tayyorlanadi. Ular millimetrga-
cha aniqlikda o‘lchash, kerakli to‘g‘ri chiziqlar chizish va 
yog‘och qirralarining to‘g‘ri chiziq shaklida ekanligini tek-
shirish uchun ishlatiladi.
100 santimetrga teng uzunlik o‘lchov birligi metr deyiladi. 
Olib yurish va saqlash qulay bo‘lishi uchun o‘rama shakli-
dagi o‘lchash asboblaridan foydalaniladi.