Umumiy o‘rta ta’lim maktablarining 5-sinfi uchun darslik

Ish quroli va uning vazifasi
Ko‘rinishi
Kultivator – ekishdan oldin tuproqqa ishlov 
berish va ekin unib chiqqanidan keyin egat oralarini 
yumshatishda foydalaniladi. Kultivatorning asosiy 
qismlari: 1 – dastagi; 2 – rama; 3 – g‘ildiragi; 4 – o‘toq 
qilish panjasi; 5 – vilka; 6 – yumshatish panjalari
Yumshatkich – yerga ekin ekishdan oldin ishlov 
berish va unib chiqqandan keyin tagini yumshatish 
uchun qo‘llanadi. Yumshatkichning asosiy qismlari: 
1 – ishchi organ; 2 – uzatish tasmasi; 3 – reduktor; 4 – 
dvigateli; 5 – boshqaruv qismi; 6 – g‘ildirak
Suv sepish uchun gulchelak – o‘simliklarga suv 
quyish uchun ishlatiladi, egatlarga suv quyilganida 
suv sepish jo‘mragi olib qo‘yiladi
Qo‘l seyalkasi – urug‘larni ekish uchun 
foydalaniladi: bir qatorli (1) va ikki qatorli (2) bo‘ladi 
1
2
3
4
5
6
2
3
4 5
1
6
1
2
1.
Yer qaysi qurollar yordamida ekishga tayyorlanadi?
2. Ustaxonadagi xavfsizlik qoidalarini sanab o‘ting.
Amaliy mashg‘ulot.
Yerni haydash va ekishdan oldin 
yumshatish usullari
Yerni haydash deb – yerning tuprog‘ini ag‘darib, kesaklarni 
maydalab, o‘g‘itlarni ko‘mib, begona o‘tlarni yo‘qotib, yerni 

---

208
qisman tekislab ketishga aytiladi. Yerni haydash faqat pluglar 
yordamida amalga oshiriladi. Pluglar vazifasiga ko‘ra ikki xil 
bo‘ladi:
1. Umumiy yerlarda ishlatiladigan pluglar.
2. Maxsus yerlarda ishlatiladigan pluglar.
Umumiy yerlarda ishlatiladigan pluglar doimiy ekin ekilib 
kelayotgan yerlarda ishlatiladi. 
Maxsus pluglar yangi yerlar, bog‘lar va uzumchilikda ish-
latiladi.
Yerni ekishdan oldin yumshatish
1. Chirindi yoki boshqa organik o‘g‘it panshaxa bilan zam-
bil yoki chelakka solinadi.
2. Chirindi chopiladigan yerga olib boriladi va kichik 
to‘plamlar qilib to‘shab chiqiladi.
3. Panshaxa bilan yerga bir tekis qilib chirindi sochib chi-
qiladi.
4. Yerni chopish uchun temirdan yasalgan uchi uchli 
belkurak olinadi, uni yerdan taxminan 60 gradus burchak os-
tida qo‘yiladi. Yerni chopganda belkurak temir qismi bilan 
butunlay yerga kirishi kerak.
5. Kesib olingan yer qatlami biroz ko‘tariladi va uni solin-
gan o‘g‘itlar hamda o‘simlik qoldiqlari tagiga tushadigan qilib 
ag‘dariladi, yer chopganda juda qalin qatlam kesmaslik kerak.
6. Yerni chopishda tuproqdan begona o‘tlarni, ayniqsa, ko‘p 
yillik o‘simliklar ildizlarini chiqarib tashlash, ularni chetga 
olib chiqib to‘plash va yoqib yuborish lozim.
Ish qo‘lqop kiyib bajariladi, yerni chopganda belkurakni 
navbat bilan bir o‘ng, bir chap oyoq bilan bosiladi (5 daqiqa-
dan), belkurak bilan ehtiyot bo‘lib ishlash, oyoqlarni asrash 
lozim.

---

209