Umumtexnika fanlari va texnologiya kafedrasi ro‟yxatga olindi №2020 y ― ‖ «tasdiqlayman»

 
 
 
 

---

125 
AMALIY MASHG`ULOT № 
MAVZU: TO`QUVCHILIK O`RILISHLARINI O`RGANISH. 
Ishning maqsadi: To`quvchilik o`rilishlari, 
ularning 
tuzilishi 
hamda 
sxematik ko`rinishlarni aniqlash 
ASOSIY MA`LUMOTLAR: 
 
Gazlama o`zaro penpendikulyar iplar sistemasining o`rilishidan hosil 
bo`ladigan to`quvchilik buyumi. Gazlama uzunasiga yotadigan iplar tanda 
sistemasi yoki tanda deyiladi; ko`ndalang yotadigan iplar arqoq sistemasi 
yoki 
arqoq 
deyiladi/ 
tanda 
va 
arqoq 
to`quv 
stanogida 
o`rilishadi 
Gazlamadagi 
iplar 
urilishi, 
bo`ylama-tanda 
va 
ko`ndalang 
-arkoq 
iplarni o`zaro qoplanishini ta`riflaydi. U gazlamani tashqi ko`rinishi va 
xossalariga ta`sir etadi. 
O`rilishlar 
turi 
juda 
ko`p, 
shuning 
uchun 
ularni 
quyidagisinflarga 
bo`ladilar: 
1. oddiy (silliq) 
2. mayda gulli o`relish 
3. murakkab o`relish 
4. yirik gulli o`relish 
Oddiy 
(silliq) 
o`rilishlar 
eng 
keng 
tarqalgan. 
Ulardan 
sirti 
silliq 
gazlamalar ishlab chiqaradilar. Bu o`rilishga polotno, sarja va atlas yoki 
satin kiradi. Oddiy (silliq) o`rilishlarni o`ziga xos xususiyati shundaki, 
ularda: 
1. 
o`rilish rapporti tanda va arqoq yo`nalishda bir xil bo`ladi; 
2. 
har bir tanda yoki arqoq ipi rapportda o`ziga qarshi turgan ip sistemasini 
faqat bir donasi bilan o`rilishadi. 
Shunday qilib, tanda yoki arqoq ipi rapportida arqoq qoplamalar 
orasida bitta tanda qoplamasi yoki teskarisi, tanda qoplamalar orasida bitta 
arqoq qoplamasi ko`rinishida bo`ladi. 
Rapport deb, o`rilishni eng kichik, takrorlanadigan rasmiga aytiladi. 
Tanda va arqoq yo`nalishdagi rapportni farq qilish kerak. O`rilishning grafik 
ko`rinishi quyidagicha bo`ladi (1-rasm). Bu yerda bo`yalgan katak tanda 
qoplamasini bildiradi, ya`ni tanda ipi arqoq ipini ustidan o`tgan, 
bo`yalmagan katak esa – arqoq qoplamasini. Eng oddiy va keng tarqalgan – 
polotno o`rilishidir. 

---

126 
Rasmdan ko`rinib turibdiki, tanda va arqoq yo`nalishdagi rapport 
ikkiga (R=2) teng. Polotno o`rilishini yuzi (o`ng) va orqa (chap) tomoni bir 
xil. Bu o`rilish bilan choyshabbop gazlamalar, shoyi polotnolar va ayrim 
junli gazlamalar (ko`ylakli va boshqalar) to`qiladi. 
Sarja o`rilishi gazlama sirtida tor yo`lakchalarni beradi (gazlama 
chetiga 450 burchak ostidagi diagonal). 
8-rasm 
a) satin – 5/2 b) atlas 5/2 
Bu o`rilishda, arqoq iplarida uchraydigan tanda qoplamasi birta ipga 
o`ngga siljiydi. Sarja rapportida iplar soni turli bo`lishi mumkin. Sarja oddiy 
kasr bilan belgilanadi, bunda: surat rapportdagi tanda qoplamasi soni, maxraj 
esa arqoq qoplamasi sonini ko`rsatadi. Surat va maxraj yigindisi rapportdagi 
iplar 
sonini 
beradi. 
7-rasmda 
ko`rsatilgan 
sarja 
belgilanadi. 
Tanda va arqoq sarjasini farq qilish kerak. Tanda sarjasi quyidagicha 
belgilanadi: - 2/1; 3/1; 4/1 va boshqa, arqoq sarjasi esa – 1/2; 1/3; 1/4 . Sarja 
o`rilishi astarli shoyi gazlamalari, paxta va jun koshemirlari, bumazeya va 
boshqa gazlamalar ishlab chiqarishda qo`llanadi.