Un ishlab chiqarish texnologiyalari. Un navlari. Zamonaviy tegirmonlar va sifat ko’rsatkichlarini aniqlash

Namlangan donni quritish.
Namlangan va qizdirilgan don, bug’ bilan quritadigan apparatga tushadi (apparat bir qancha quvurlardan iborat bo’lib, ularning ichida bug’ aylanib yuradi). Bug’ning bosimi 2-5 atm (1=133-158°C) bo’lib, bu yerda don kuchli darajada qizib, nami bug’lana boshlaydi. Ventilator esa qizigan havo bilan bug’langan namni tortib oladi. Quritish bosqichlarida donga mexanik ravishda yopishib turgan erkin suv, ya’ni don qobig’i kapillarlaridagi suv va nam bug’lanadi. Parda bilan mag’iz yuzasidagi nam ham bug’ga aylanadi, bu esa parda bilan mag’iz orasidagi bug’ni uzib, ularni ajratadi. Dastlabki namligi W_d = 14–15% bo’lgan sulini bug’lash natijasida namligi 4–6% ga oshadi, quritishdan so’ng esa uning namligi W_d = 9,5–N0,5%ni tashkil qiladi. Bunda dondagi erkin namlikdan tashqari don massasidagi namlik ham bug’lanadi.

Don partiyalari uchun bir turdagi donlar yaxshilab tanlangan bo’lsa ham ular tarkibidagi turli o’lchamdagi donlar uchraydi. Bu hol yormalarni saralash asosida fraksiyaga ajratishni talab qiladi. Bu esa oqlash jarayonining samaradorligini oshiradi. Don yirikligi bo’yicha qancha aniq saralansa, oqlash uskunasi shunchalik samarali ishlaydi.

Yirik donlarni valsedekali uskunada oqlashda ishchi organlarning orasi uzoq bo’lishi kerak. Saralanmagan donlarga qayta ishlov berish jarayonida don massasida uchraydigan yirik va mayda don aralashmalariga qo’shimcha ishlov berishga to’g’ri keladi, bu hol mayda yorma va kepak miqdorining ko’payishiga olib keladi.
Donlarni yirikligi bo’yicha saralashda turli elash chizmalaridan foydalaniladi, ular ketma-ket amalga oshirish jarayonlari bilan farqlanadi.
Unning bozordagi talab miqdori barchamizga ma`lum. Non xalqimizda baraka ramzi hisoblanadi. Kundalik hayotimizni nonsiz tasavvur qilib bo`lmaydi, nonni esa unsiz !
Yurtimizda ko`plab sohalar qatori qishloq xo`jaligi sohasida ham katta islohotlar amalga oshirilmoqda, jumladan 2019-yil 14 oktyabrda O`zbekiston respublikasi Vazirlar Mahkamasining «Don, un va non yetkazib berish tizimiga bozor mexanizmlarini to‘liq joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi qarori bilan O`zbekiston Don-Un bozorida ijobiy o`zgartirish kiritildi. Qarorga muvofiq endi don va un mahsulotlari bozor tamoyillari asosida birja orqali erkin savdoda sotiladi.
Yurtimizda yaqin vaqtgacha bug`doy uni faqat katta-katta fabrikalarda tayyorlanardi. Sababi elektron tegirmonlarning narxi juda baland, hajmi esa juda katta bo`lardi. Bugun sizga taqdim etmoqchi bo`lgan liniyamiz hajmi nisbatan kichikroq bo`lishiga qaramasdan mahsulot sifati katta fabrikalarnikidan aslo qolishmaydi, narxi xam hamyonbop !
O‘zbekistonda kelgusida non mahsulotlarni ishlab chiqarish sohasida bir qator texnik talablar tadbiq etiladi. Ushbu talablar aholini sifatli non va non mahsulotlari, makaron va yorma mahsulotlari bilan ta’minlashga qaratiladi, deb xabar berdi Don mahsulotlari ilmiy-ishlab chiqarish markazi direktori, texnika fanlari doktori Dilorom G‘afurova.
G‘afurovaning so‘zlariga ko‘ra, hozirgi kunda tarmoqda investitsion loyihalari bo‘yicha sezilarli ishlar amalga oshirilmoqda. So‘ngi yetti yilda ishlab chiqarishni zamonaviylashtirish maqsadida 233 ta sarmoyaviy loyiha amalga oshirildi.
"Asosiy e’tibor ishlab chiqarilayotgan mahsulot sifatini yaxshilashga qaratilmoqda. Masalan, "O‘zdonmahsulot" kompaniyasida Standartlashtirish bo‘yicha texnik qo‘mita faoliyat ko‘rsatmoqda. Qo‘mita tomonidan 2016 yilda jahon standartlari asosida 30 ta normativ hujjat ishlab chiqarilgan. 2017 yilda yana turli mahsulotlar bo‘yicha 17 ta hujjat tayyorlanadi," — dedi Dilorom G‘afurova.
Texnik reglamentlarni ishlab chiqish bo‘yicha ekspert kengash faoliyat ko‘rsatmoqda. Hozirgi kunda kengash tomonidan 3 ta yirik hujjat tayyorlandi. Xususan, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining "Don xavfsizligi to‘g‘risidagi umumiy texnik reglamentni tasdiqlash haqida"gi qarori qabul qilingan bo‘lib, u 2016 yil oktyabr oyidan kuchga kiradi. Un, yorma mahsulotlari, non hamda makaron mahsulotlarini ishlab chiqarish xavfsizligi bo‘yicha maxsus texnik reglamentlar bo‘yicha ish olib borilmoqda.
"Ushbu reglamentlari xalqaro standartlarga muvofiqlashtirilib, non mahsulotlarini ishlab chiqarish sifatiga ijobiy ta’sir qiladi.
Shu bilan birga, tarmoqda halqaro sifat menejmenti standartlarini tatbiq etish bo‘yicha samarali ish olib borilmoqda. Xususan 44 ta faoliyat ko‘rsatayotgan korxonalardan 34 tasida ISO 9001 sifat menejmenti tizimi to‘liq joriy etilgan. 2019 yilgacha barcha korxonalarda to‘liq ushbu standartlar tatbiq etiladi",- deb ta’kidladi Dilorom G‘afurova.
Un va non mahsulotlari sifatini yaxshilash, inson uchun foydali qo‘shimcha mikroelementlar bilan boyitish doimiy e’tiborda. Xususan, aholi salomatligini ta’minlash, bolalar va ayollarda temir moddasi tanqisligi hamda anemiyaning oldini olish maqsadida tizimdagi korxonalarning tegirmonlarida ishlab chiqarilayotgan birinchi navli un to‘liq mineral-vitamin aralashmalari bilan boyitilmoqda.
Donli mahsulotlar dunyodagi eng muhim oziq-ovqat mahsulotlaridan biri hisoblanadi, chunki ular bilan birga non kabi asosiy oziq-ovqat mahsulotlari tayyorlanadi va ular hatto ba'zi bir ozuqa retseptining bir qismidir. Uning tez o'sishi va etishtirish qulayligi shuni anglatadiki, uni deyarli har qanday dalaga yoki qozonga ekish mumkin. Hububotning ko'plab turlari mavjud va ularning barchasi o'ziga xos xususiyatlarga ega, ammo ular juda o'xshash. Ular ming yillar oldin odamlar tomonidan uy sharoitiga kiritilgan birinchi o'simliklar edi va shu tufayli ular butun Yer sharini zabt etishga muvaffaq bo'lishdi.
Shunday qilib, bugungi kunda biz donlarning juda xilma-xilligini bilamiz, ular orasida quyidagilar ajralib turadi:

• 
  Rays: ularni ishlab chiqaradigan o'simliklar turlari bo'lishi mumkin oryza sativa, agar u Osiyo guruchi bo'lsa, u Oryza glaberrima agar u afrikalik bo'lsa. Ikkalasi ham 120 santimetrgacha balandlikda va chiziqli barglari bilan jarohatlaydi. Bu paella yoki kubalik guruch kabi bir nechta retseptlarning tarkibiy qismidir, ammo u ko'pincha ba'zi hayvonlarning ozuqalariga kiradi. Qo'shimcha ma'lumot.
  
• 
  Dop: zavod tomonidan ishlab chiqarilgan Phalaris canariensis. Uzunligi taxminan 1 santimetr bo'lgan chiziqli barglari bilan 40 metrgacha o'sadi. U ichimlik sifatida (kanareyka urug'i suti yoki Meksikadan olingan kanol urug'i atolasi) yoki hayvonlarga ozuqa sifatida ishlatiladi.
  
• 
  Avena: bu shu turkumga mansub bir qator o'simliklar urug'i: Avena. Eng keng tarqalgan Avena sativa. Balandligi bir metrgacha o'sadi. U, ayniqsa, chorva mollari uchun oziq-ovqat sifatida keng qo'llaniladi, ammo u odam iste'mol qilish uchun ba'zi pechene tarkibida ham mavjud. Qo'shimcha ma'lumot.
  
• 
  Arpa: arpa - bu turga mansub o't Hordeum vulgar. Uning novdalari balandligi taxminan bir metr yoki bir yarim metrga etadi. Uning eng taniqli ishlatilishi alkogolli ichimliklar ishlab chiqarishdir, garchi u hayvonlar uchun, ayniqsa cho'chqalar uchun foydali bo'lsa ham. Qo'shimcha ma'lumot.
  
• 
  Javdar: uning ilmiy nomi Yagona donli don, uning bo'yi 110 dan 160 santimetrgacha. U bilan siz javdari nonini, javdari unini va hattoki uning somonidan o'yinchoq figuralarini tayyorlaysiz. Qo'shimcha ma'lumot.
  
•