Uning lavozimi vazifalari. Menejer va uning vazifalari Menejer

Mehnat resurslarini boshqarish.
Korxonada band bo‘lgan barcha xodimlar ikki toifadan iborat: ishlab
chiqaruvchilar yoki xizmat ko‘rsatuvchilar; boshqaruvchilar (rahbarlar,
mutaxassis-menejerlar). Ishlab chiqarishni boshqarish tizimida mehnat resurslarini
boshqarish juda ham murakkabdir. Chunki, ishlab chiqarish va boshqarish
masalalarining markazida odamlar — ishchilar, mutaxassislar va rahbarlar turadi.
Korxona maqsadiga erishish va rejalarning bajarilishi faqat shular ishtirokida
boMadi. Inson omilini hisobga olmaslik, insonga bee’tiborlik iqtisodda
kamsamaralikka va ishlab chiqarish samaradorligini pasayishiga olib keladi.
Mehnat resurslarini boshqarishning asosiy maqsadi ishchilar va xodimlarning
qobiliyatlarini, yanada jadal va unumli mehnat qilishga qo‘zg‘atishdir. Inson
omiliga e’tibor, odamlarga nisbatan jiddiy, mas’uliyat bilan yondashish mehnat
resurslarini boshqarishning bosh g‘oyasidir. Xodimlarni rejalashtirish — bu inson
omiliga boMgan ehtiyojni oldindan aniqlashdir. Bu jarayon uch bosqichdan iborat
(13.2-chizma).
Mavjud xodimlarn baholash
Istiqbolda xodimlarga bo'lgan talabni rejalashtirish
Xodimlarni rivojlantirish dasturini ishlab chiqish
Xodimlarni rejalashtirish.
Mavjud xodimlarni baholashda, eng avvalo, ularning shakllanishiga ta’sir etuvchi
tashqi omillarga, xususan mehnat bozoridagi vaziyatga e’tibor berish zarur.
Guruhlar va ularning ahamiyati. Bizlarning har birimiz turli xil guruhlarga
a’zo. Ba’zi bir guruhlar uzoqqa cho‘zilmaydi va ularning missiyasi oddiy boMadi.
Qachonki missiya amalga oshirilsa yoki guruh a’zolari guruhga nisbatan qiziqishni
yo‘qotsalar, guruh tarqaladi. Marvin Shou ta’rif berishicha, tashkilot kattaligidan

---

qat’iy nazar bir necha guruhlardan iborat. Rahbar mehnatni gorizontal (bo‘limlar)
yoki vertikal (boshqaruv pog‘onalari) taqsimlaganida, o‘z hohishiga qarab
guruhlami ajratadi. Bu guruhlar rasmiy guruhlar deb aytiladi. Bu guruhlaming
funksiyasi aniq vazifalami bajarish yoki aniq maqsadlarga erishish bo‘lib
hisoblanadi.
Komanda (bo'ysunuvchanlik) guruhi. Rahbaming komanda guruhi rahbar va
uning yordamchi 1 ari dan tashkil topgan (y ordamchi 1 ari ham rahbar bo‘lishi
mumkin). Masalan: prezident va firmaning vitse- prezidenti, firma direktori va turli
bo‘lim boshliqlari.
Ishchilar (maqsadli) guruhi. Rasmiy tashkilotning yana bir ko‘rinishi bu
ishchilar guruhi hisoblanadi. Bu bir vazifa ustida birgalikda ishlaydigan
shaxslardan tashkil topgan. Ularda umumiy rahbar bo‘lishidan qat’iy nazar, bu
guruhlar komanda guruhidan rejalashtirishda ko‘proq mustaqillika ega ekanligi va
o‘z ishini o‘zi amalga oshirishi bilan farq qiladi. Rasmiy guruhlaming uchinchi
ko‘rinishi qo'mita hisoblanadi. Barcha turdagi guruhlar bir jamoa ko‘rinishida
birgalikda ishlashi kerak. Ammo jamoadagi shaxsning xatti-harakatiga ta’sir
etadigan ko‘pgina omillar mavjud. Ko‘pgina rahbarlar umumiy maqsadlarga
erishish uchun ulardan ko‘pgina sa’y-harakat talab qilishini burch deb bilishmaydi.
Agar har bir bo‘lim oldida turgan vazifa bir-birini faoliyatini ta’minlasa, tashkilot
o‘zining umumiy global vazifasini samarali bajara oladi. Bitta shaxsning xatti-
harakatiga guruh ta’sir ko‘rsatadi, rahbar guruh va uning samarasiga ta’sir etadigan
omillami yaxshi tushunishi kerak.
Norasmiy tashkilotlar rahbariyat tomonidan tashkil etilmaydi, ammo ba’zida
bu rahbaming barcha sa’y-harakatini yo‘qqa chiqarib, tashkilotda asosiy guruhga
aylanishi mumkin. Bundan tashqari, norasmiy tashkilotlar o‘zaro birikish
xususiyatiga ega. Ba’zi rahbarlar ko‘pincha bir yoki bir necha norasmiy
tashkilotlarga kirib qolganliklarini anglamaydilar, chunki bu fenomen faqatgina
oddiy ishchilarga xos emas.
17 “FOOD & BEVERAGE” XIZMATI BOSHLIG’NING
VAZIFASI
Biz menejmentni o‘rganishni uning paydo boMishiga sabab boMgan
tashkilot tushunchasini o‘rganishdan boshlaymiz. «Tashkilot» degani nima va nima
uchun tashkilotni boshqarish kerak? Tashkilot — bu umumiy maqsadga ega
boMgan odamlar guruhi. Tashkilot deb hisoblanishi uchun guruh quyidagi
talablarga javob berishi kerak:
1. Guruhda hech boMmaganda o‘zini guruh a’zosi deb hisoblaydigan
kamida ikki kishining mavjudligi.

---

2. Guruhning barcha a’zolari uchun umumiy hisoblangan hech boMmaganda
bir maqsadning (ko‘zda tutilgan natija) mavjudligi.
3. Hamma uchun ahamiyatga ega boMgan maqsadga erishish uchun
birgalikda ishlaydigan guruh a’zolarining borligi.
Bu fikrlami birlashtirib, biz quyidagi muhim ta’rifga ega boMamiz: tashkilot
— bu umumiy maqsad yoki maqsadlarga erishish uchun faoliyatini ongli ravishda
muvofiqlashtiradigan odamlar guruhi. Yuqoridagi ta’rif rasmiy tashkilotlar uchun
to‘g‘ridir. Rasmiy tashkilotlardan tashqari norasmiy tashkilotlar ham mavjud. Ular
o‘z-o‘zidan paydo boMadi. Norasmiy tashkilotlar barcha rasmiy tashkilotlar ichida
boMadi va ularning rahbari boMmasa ham, katta ahamiyatga ega. Norasmiy
tashkilotlar haqida keyingi mavzularda batafsilroq to‘xtalib o‘tamiz. Tashkilot
deganda esa, faqat rasmiy tashkilot nazarda tutiladi. Har qanday tashkilot
guruhning barcha a’zolariniqiziqtiradigan hech boMmaganda bitta umumiy
maqsadga ega boMadi. Murakkab tashkilotlar o‘zaro uzviy bogMiq va bir-birini
qoMlab-quvvatlovchi bir qancha maqsadga ega. Hamma murakkab tashkilotlar
umumiy xususiyatlarga egadir. Bu xususiyatlar muvaffaqiyatga erishish uchun
tashkilotni boshqarish zarurligini tushunishga yordam beradi
Bibliyaga jo‘natmalar, cherkov va cherkov mak- tablari uchun xarajatlar
* Kursiv orqali belgilangan resurslar, mazkur tashkilot uchun birlamchi
ahamiyatga ega.
Resurslar. Umumiy holda har qanday tashkilotning maqsadi natijalarga
erishish uchun resurslarni shakllantirishda iborat. Tashkilot foydalanadigan asosiy
resurslar, bular odamlar (inson resurslari), kapital, moddiy resurslar, texnologiya
va axborot.
Tashqi muhitga bog‘liqlik. Tashkilotning muhim xususi- yatlaridan biri
uning tashqi muhit bilan o‘zaro bog‘liqligidir. Tashkilot ham resurslar sotib
olishda, ham iste’molchilar bilan munosabatda tashqi muhitdan to‘la bog‘liq
bo‘ladi. Tashqi muhit termini iqtisodiy sharoitlar, iste’molchilar, kasaba uyushmasi,
hukumat qonunlari, raqobatchi tashkilotlar, texnika, texnologiya va boshqalarni o‘z
ichiga oladi. Bu o'zaro bog‘liq omillar tashkilot ichidagi hamma ishlarga ta’sir
etadi. Rahbariyat doimo tashqi muhit omillarini inobatga olishi lozim. Gorizontal
mehnat taqsimoti. Tashkilotning muhim xususiyatlaridan biri mehnat taqsimoti
hisoblanadi. Hech boMma- ganda, bir maqsadga erishish uchun ikki kishi birga
ishlasa ham, ular ishni o‘zaro boMib olishlari kerak. Barcha ishni tarkibiy
komponentlarga taqsimlash odatda gorizontal mehnat taqsimoti deb yuritiladi.
Katta ish hajmini ko‘p sonli kichik ixtisoslashtirilgan topshiriqlarga bo‘lish orqali,
shu ishni har bir ishchi mustaqil bajarishiga nisbatan bir necha baravar ko‘p
mahsulot ishlab chiqarish imkoniyati paydo boMadi.

---

Bo‘linmalar. Murakkab tashkilotlar o‘ziga xos aniq vazifa- lami bajaradigan
va aniq maxsus maqsadlarga erishadigan boMin- malarning shakllanishi hisobiga
aniq gorizontal mehnat taqsimotini amalga oshiradi. Bunday boMinmalar odatda
boMim yoki xizmat deb yuritiladi. «MakDonalds» korporatsiyasi tashkilotning har
bir asosiy funksiyasi uchun maxsus boMinmalarga ega, bu boMinmalar —
marketing, sotish, sotib olish, ko‘chmas mulk boMimlari va h.k.
«MakDonalds»dagi yoki boshqa tashkilotlardagi bu boMinmalar o‘zining xususiy,
kichik va aniq boMinmalariga ega. Vertikal mehnat taqsimoti. Tashkilotda ish
tarkibiy qismlarga boMinishi sababli, kimdir bu ishni uning muvaffaqiyatli
boMishi uchun muvofiqlashtirishi kerak. Shunday qilib, tashkilotda ikki turdagi
mehnat taqsimoti mavjud. Birinchisi — umumiy faoliyat qismlarini tashkil etuvchi
komponentlarga mehnat taqsimoti, ya’ni gorizontal mehnat taqsimoti. Ikkinchi si,
vertikal mehnat taqsimoti deb nomlanib, harakatni muvofiqlashtirish bo‘yicha
ishning o‘zini bajarishdan ajralishini ko‘rsatadi. Boshqa kishilar ishini
muvofiqlashtirish bo‘yicha faoliyat boshqarish hisoblanadi.
Boshqaruvning zarurligi. Tashkilot o‘z maqsadlarini amalga oshirishi uchun,
vazifalar vertikal mehnat taqsimoti vositasida muvofiqlashtirilishi kerak. Shuning
uchun boshqaruv tashkilot uchun muhim faoliyat hisoblanadi. Biroq, kichik
korxonalarda boshqaruvchilar guruhi aniq ajratib ko'rsatilmaydi. Hatto yirik
tashkilotlarda ko‘pgina rahbarlar doimo boshqalar ishini yo‘naltirish bilan bog‘liq
boMmagan ishlarni ham bajarishadi.
2.2.