Uning to’liq ismi Abul Qosim ibn Umar az-Zamahshariy 19 mart 1075 yili Xorazmning Izmiqshir qishlog’ida tug’ilgan, bolaligida varrak uchrayotganida tomdan yiqilib oyog’ini sindirgan va bir umirga nogiron

Ibni Hojib kamina shogirdi.
Ibni Hojib demayki, Jorulloh,
Oncha tafsir ishinda yo’q ogoh.


Arabchadan dars berish uning doimiy ishi, ibni Hojib uning kamtarin shogirdi, ibni Hojibgina emas, hatto Jorulloh ham arab grammatikasida unga tenglasha olmaydi,-degan.


Olim oila tashvishlari ijodga halaqit beradi, deb dunyodan toq o’tgan, ammo ko’plab shogirdlari va asarlarini o’z farzandlaridek bilgan. Zamahshariy 1144 yilda 69 yoshida Xorazmda vafot qildi. 1333 yilda Xorazmni ziyorat qilgan arab sayyohi Ibn Batuta (1304-1377) Zamahshariyning maqbarasini Ko’hna Urganch yaqinida ko’rganini va uning ustiga qubba o’rnatilganini yozib qoldirgan.


Zamahshariy ijodini o’rganishda hamda o’zbek tiliga tarjima qilishda professor A. Rustamov hamda sharqshunos U.Uvatovlarning xizmatlari kattadir.


Zamahshariy hikmatlaridan


Senga eng yaxshi maslahat mutakabbirlik bilan yuzingni teskari burma va shon-shuhrating bilan faxrlanma.


Quyosh nuri berkitilmaydi, haqiqat sha’mi so’nmaydi.
Vijdonli kishi xavfdan holi yashasa, xiyonat qiluvchi kishi behalovat yashaydi.
Agar ayol kishi qalbing unga bog’liqligini sezsa, burningni erga ishqaydi.
Zamahshariy zamondoshi Abusamad Muhammad Sa’oniy (1179-1229), arab tarixchisi Yoqut Xamaviy (1179-1229), misrlik Jaloladdin Kiftiy (1167-1248)lar uning tengi yo’q olim va o’z zamon adiblarning imomi (peshvosi) bo’lganligini ta’kidlaydilar. Zamahshariy Xorazmshoh Otsizga bag’ishlab qasidalar yozgan.


Zamahshariy umri davomida arab tili, adabiyot, tarix, geografiya, falsafa va boshqa fanlarga doir 80 dan ortiq asarlar yozib qoldirgan bo’lsa-da, bizgacha faqat 50 tasi etib kelgan. Zamahshariyning “Devon ur-rasoil” (“Risolalar to’plami”), “Devonu xutab” (“Xutbalar to’plami”), “Devon ut-tamsil” (“Matal va maqollar to’plami”), “Devonu tasliyat iz-Zarip”, “Devonu risolat il-asror”, “Devonu risolat in-nosixa”, “Devonu savoir il-amsol”, “Devonu risolat il - mas’ala” va boshqa asarlarining nomlarinigina bilamiz. Uning bizgacha etib kelgan badiiy asarlaridan biri “Devon az-Zamahshariy” bo’lib ushbu devonning nodir qo’lyozma nusxasi Misr kutubxonasida saqlanadi. Zamahshariyning Qur’oni Karim tafsiriga oid “Al-Kashshof” asari musulmon olamida ayniqsa mashhurdir. Qohiradagi dunyoga dong’i ketgan “Al-Azhar” diniy universitetida talabalar Qur’onni “Al-Kashshof” asari orqali o’rganadilar. Musulmon dunyosi ulamolari Zamahshariyning “Al-Kashshof” asarini “Qur’onni ochqichi” deb ta’riflashadi va agarda ushbu asar bo’lmaganida Quronning juda ko’p sirlari ochilmagan bo’lardi deb ta’riflashadi.