Universiteti b. A. Bahritdinov s. A. Zokirova

Davlattuzumi. Fransiya Respublikasi ma muriy tuzilishi 95 departamentdan 
iboratdir.  Beshinchi  Respublika  Konstitutsiyasi  1958  yilda  qabul  qilingan. 
Fransiya  -parlamentar  respublika.  Qonun  chiqaruvchi  organ  vakolatini  Milliy 
Yig in tashkil etib, u 577 a’zodan iborat va har besh yilda saylanadi. Senat a’zolari 
soni  esa  320  kishini  tashkil  etib,  ular  9  yil  muddatga  saylanadi.  Ijro  etuvchi 
hokimiyat  har  besh  yilga  saylanuvchi  prezident  hamda  Vazirlar  kengashl 
tomonidan  amalga  oshiriladi.
Sanoati.  Iqtisodiy salohiyati bo yicha Fransiya Germaniyadan keyin g arbiy 
Yevropadagi ikkinchi qudratli marnlakat hiboblcmadi.  Mdmlakat sanoatida asosiy
o rinni  energetika,  mashinasozlik.  kimyo  va  tog -kon  sanoati,  qishloq  xjaligi 
mahsulotlarini  qayta  ishlash  tarmoqlari  egallaydi.  Harbiy  sanoatda  aviaraketa 
sohasi yuksak darajada rivojlangan. Asosan  Katta  Parijda  markazlashgan atom 
sanoati  mamlakat  iqtisodiyoti  uchun  strategik  ahamiyatga  ega.
Yadro  energetikasi  salohiyati  byicha  Fransiya  faqatgina AQShdan  past 
keladi.  Mamlakatda  50  dan  ortiq  energoblok  faoliyat  krsatib,  ular 
elektroenergiyaning 3/4 qismini yetkazib beradi. Mamlakat energiya iste:molining 
uchdan  bir  qismi  atom  energetikasiga  to g  ri  keladi.  Mamlakatda  qazib 
olinayotgan  neft  va  toshkmir  ichki  talabni  qondirmaydi,  shuning  uchun  ham 
mazkur  xom  ashyo  turlari  xorijdan  import  qilinadi.
Fransiyada  qora  metallurgiya  va  alyuminiy  eritish  sanoatlari  yaxshi 
rivojlangan.  Mamlakat  byicha  chyanning  yarmi  hamda  po’latning  1/4  qismi 
Lotaringiyada ishlab chiqariladi.  Qolgan ikki metallurgiya  kombinatlari  Dyunkerk 
va  Foseda  joylashgan  blib.  ular  asosan  chetdan  keltirilgan  xom  ashyo  va

yoqilg i  asosida  faoliyat  yuritadi.
Fransiya  ximikat  ishlab  chiqarish  va  eksport  qilish  bo yicha  dunyoda 
yetakchi  mamlakatlardan  biri  hisoblanadi.  Ayniqsa,  mineral  o git  tayyorlash 
sanoati rivojlangan bo lib, unda mahalliy xom ashyodan foydalaniladi. Lotaringiya 
kmir kimyosi mahsulotlari va soda ishlab chiqarish, Elzas kaliy g’itlari, Landlar 
esa  rmon  kimyosi  mahsulotlari  ishlab  chiqarishning  asosiy  markazlari 
hisoblanadi.
Tekstil  sanoati  korxonalari  Fransiyaning asosan  uch  hududida joylashgan: 
jun,  zig’irpoya  tolasi,  jun  va  paxta  yigirish  fabrikalari  -  shimolda,  ip-gazlama 
sanoati  esa  Elzas va  Vogezlar yonbag rida.  Fransiyaning  tarixiy tekstil  markazi 
Lion shahri blib,  bugungi kunda kimyo tolalarini ishlash va gazlama tayyorlash 
markaziga  aylangan.
Qishloq  xo’jaligi.  Fransiya  don,  sut,  shakarqamish  mahsulotlari,  gsht, 
kartoshka.  uzum  yetishtirish  byicha  arbiy  Yevropadagi  peshqadam 
mamlakatlardan  biri  hisoblanadi.  Ayni  damda  u  mazkur  jug’rofiy  mintaqada 
qishloq  xjaligi  mahsulotlari  yirik  eksportyori  hamdir.
Qishloq  xjaligining  asosiy  tarmog’i  gsht-sut  ynalishidagi  chorvachilik 
bo lib,  u jami  agrar tarmoq  mahsulotining  65  foizini  beradi.
0 ’simlikchilikda  asosiy  rinni  donchilik  egallab,  asosiy  ekin  bug’doy 
hisoblanadi.  Kartoshka va shakarqamish yetishtirish  ham  keng ylga qyilgan.
Uzumchilik  va  sabzavotchilik  ham  qishloq  xjaligidagi  asosiy 
tarmogqlardan  bo’lib,  ularning  hissasiga  yalpi  agrar  tarmoq  mahsulotining  20 
foizi to’g’ri  keladi.
Transport.  Fransiyada  transport  kommunikatsiyalari  yuksak  darajada 
taraqqiy  etgan.  Mamlakat  temir  yllari  uzunligi  29,37  ming  kmni  tashkil  etib, 
ularning  teng  yarmi  elektrlashtirilgan.
Mamlakat  avtomobil  yllari  uzunligi  950  ming  kmdan  ortiq.  Avtomobil 
transporti  nafaqat  ichki  yuk  tashishda,  balki xalqaro  marshrutlarda  ham  muhim 
ahamiyatga  ega.
Ichki suv yllarining uzunligi 7,6 ming km bolib, ularning 3,2 ming km -  daryo,
4,4 ming km esa kanallarga tgri keladi. Asosiy daryo portlari:  Parij, Strasburg, Ruan.
Dengiz transporti tashqi aloqalarda va kabotaj qatnovlarida ylga qyilgan 
blib,  yuk tashishning foiz qismi  Marsel,  Gavr,  Dyunkerk va Ruan  portlari orqali 
amalga  oshiriladi.
Tashqi iqtisodiy aloqalari  Eksport hajmi byicha Fransiya yirik beshtalikka 
kiradi  (483,1  mlrd.  doll.  -  2006 yil). Asosan  mashinalar va  transport uskunalari. 
samolyot,  plastmassa,  kimyo  va  farmatsevtika  mahsulotlari,  temir,  plat, 
ichimliklar  eksport  qilinadi.  Import  hajmi  byicha  esa  520,8  mlrd.  doll.  bilan 
jahonda  6-rinda  turadi.  Xorijdan  olib  kiriladigan  mahsulotlar  tarkibida 
mashinalar  va  asbob-uskunalar,  avtomobillar,  neft,  samolyot,  plastmassa  va 
kimyo  mahsulotlarining  ulushi  katta.
Fransiyaning asosiy tashqi savdo hamkorlari Germaniya, Ispaniya,  Belgiya, 
Italiya, Buyuk Britaniya, Niderlandiya vaAQShdir.

Rossiya  Federatsiyasi  nafaqat  Yevroosiyo  qifasida,  balki  jahondagi  eng 
yirik  mamlakat  hisoblanadi.  Maydoni  -   17,1  mln.  km2.  Rossiyaning  Yevropa 
qismiga  mamlakat  umumiy  maydonining  1/3,  Osiyo  qismiga  esa  qolgan  2/3 
hududi  to’g’ri  keladi.  Aholisi  141,4  mln.  kishidan  (2007  yil)  iborat  bo’lib,  bu 
ko’rsatkich  bo'yicha  dunyoda  8-o’rinda  turadi.  Quruqlikdagi  chegarasi  uzunligi 
14,3  ming  km  blgani  holda  dengizbo’yi  hududlari  uzunligi  44,3  ming  kmni 
tashkil etadi.  Rossiya  Federatsiyasi  poytaxti -  Moskva  shahri.
Tabiiy sharoiti  va  resurslari.  Rossiyada  120 mingdan ortiq daryo mavjud 
bo’libf  ularning  eng  yirik  va  sersuvlari  Shimoliy  Muz  okeaniga  qshiladi. 
Mamlakat  hududidan  makon  topgan  ikki  mingga  yaqin  ko’ldan  Baykal  ko’li 
mashhur  blib,  u  dunyodagi  eng  chuqur  kl  hisoblanadi.
Rossiya  maydoni jihatidan  eng  yirik  davlat  blgani  uchun  deyarli  barcha 
tabiiy  boyliklarga  egadir.  Jumladan,  jahon  ko’mir  resurslarining  yarmi,  neft 
zaxiralarining  28  foizi,  tabiiy  gaz  boyliklarining  esa  65  foizi  Rossiya  hissasini 
tashkil  etadi.  Tabiiy  gaz  zaxirasi  bo’yicha  mamlakat  dunyoda  birinchi 
0
’rinni 
egallaydi.  Rossiya  neft  resurslarining  70 foizi,  tabiiy  gaz  boyliklarining  80 foiz, 
ko’mir  zaxiralarining  50  foizi  g’arbiy  Sibir  hududida  joylashgan.  Markaziy- 
Chernozem  tumanida  Rossiya  temir  rudasining  55  foizi  makon  topgan.  Xrom 
rudasi  Perm  viloyatida,  mis  rudasi  esa  Ural,  Shimoliy  Kavkaz,  Sharkiy  Sibirda, 
nikel  rudasi  Noril  ruda  havzasi  va  Kol  yarimorolida,  kaliy  tuzi  asosan  Perm 
viloyatida, osh tuzi esa Ural,  Sibir,  Kaspiybyi tekisliklarida, volfram Kabardino- 
Balkariyada,  fosfor 
0
’g’itlarini  tayyorlashda  beqiyos  blgan  apatit  rudasi  Kol 
yarimoroli  va  Sharqiy  Sibirda,  fosforit  zaxiralari  esa  Moskva  va  Leningrad 
viloyatlarida  joylashgan.
Afiolisi.  MaffllsKat  ahsilsiRiog  76  tetei  RessiysmRg 
qismida, 
22
foizi  esa  osiyo qismida  istiqomat qiladi. Aholi zichligi  1  km2  ga  8,7  kishi  bo’lib, 
mazkur krsatkich  Rossiyaning  Yevropa  qifasiga  tegishli  qismida  27  kishidan 
ortib  ketadi.  So’nggi  o’n  yillikda  o’lim  sonining  kpayayotgani  va  immigratsiya 
darajasining  pasaygani  tufayli  aholi  tabiiy  kamayishi  kuzatilmoqda.
Rossiya  aholisining  asosiy  qismi  ruslardan  (79,8  foiz)  tashkil  topib, 
mamlakatda tatarlar (3,8 foiz), ukrainlar (2 foiz), boshqirdlar (1,2 foiz), chuvashlar 
(1,1  foiz)  ham  istiqomat kiladi.
Diniy  e’tiqodi  bo’yicha  aholining  aksariyat  qismi  pravoslav  xristianlardan 
iborat  bo’lib,  tatarlar,  boshqirdlar  hamda  Shimoliy  Kavkaz  aholisi  islom  diniga 
e’tiqod qiladi.  Tuva,  Kalmikiya va  Buryatiyada esa  asosan  buddistlar yashaydi. 
Taxminan  73 foiz aholi  shahariarda yashaydi.  Yirik shaharlari qatoriga  Moskva, 
Sankt-Peterburg,  Nijniy  Novgorod,  Rostov-na-Donu.  Volgograd,  Novosibirsk, 
Samara,  Ekaterinburg  va  boshqalar  mansubdir.
Rasmiy tili -  rus tili.
Davlat  tuzumi  Rossiya  Federatsiyasi  tarkibida  89  suyekt  mavjud:  21 
respublika, 6 lka,  10 avtonom yoki milliy okrug, 1  avtonom viloyat, 49 viloyat va 
ikki  federal  ahamiyatga  ega  bolgan  shahar -  Moskva va  Sankt-Peterburg.

Rossiya -   demokratik  federativ  respublika.  Amaldagi  konstitutsiyasi  1993 
yil 12 dekabrda kabul qilingan. Davlat boshlig i prezident bo lib,  u 4 yil muddatga 
saylanadi.  Qonun chiqaruvchi organ vakolati ikki palatali parlament zimmasida: 
Federatsiyalar  Kengashi  va  Davlat  Dumasi.  Ijroya  hokimiyatini  bosh  vazir 
boshchiligidagi  hukumat  boshqaradi.
Sanoati. Rossiya sanoati yuqori baholanadigan mamlakatlar qatoriga kiradi. 
Mamlakat tabiiy gaz qazib olish byicha dunyoda birinchi, elektroenergiya ishlab 
chiqarish bo’yicha ikkinchi (AQShdan keyin), neft va kmir qazib olish  bo’yicha 
esa  uchinchi  oYinni  egallaydi.
Rossiyaning  neft  qazib  olinadigan  yirik  hududlaridan  harbiy  Sibir 
sarhadlarini  misol  keltirish  mumkin.  Uning  hissasiga  mamlakatda  qazib 
olinadigan neftning 60 foiz to^gYi keladi. Gaz qazib olish ham aynan g’arbiy Sibir 
mujassam blib, mamlakat byicha 92 foiz qazib olinadigan gaz mazkur lkada 
markazlashgan. Kmir zaxiralarining 90 foizi mamlakatning sharqiy sarhadlarida 
joylashgan.
Elektroenergetika  sanoati  mahsulotlarining  asosiy  iste’molchisi 
Rossiyaning  Yevropa  qismi  blib,  90  foiz  ishlab  chiqarish  aynan  shu  yerda 
amalga  oshiriladi.  Mamlakat  bylab  issiqlik  elektrostansiyalarida 
elektroenergiyaning  70 foizi,  gidravlik va  atom  elektrostantsiyalarida  esa  uning 
tegishli  ravishda  20 va  10 foizi  ishlab  chiqariladi.
Rossiyada  qora  metallarni  ishlab  chiqarish  sakkiz  yirik  metallurgiya 
kombinatlarida  amalga  oshiriladi.  Ularning  hissasiga  mamlakatda  ishlab 
chiqariladigan chyanning 90 foizi, platning 80 foizi, prokatning 82 foizi, tgri keladi.
Rossiyada  rangli  metallurgiya  sanoati  mahsulotlaridan  asosan  alyuminiy, 
mis, qalay,  rux va qoYgoshin singari metallar qazib olish va qayta ishlash ylga 
qo’yilgan.
Mashinasozlik  sanoati  og’ir,  energetik,  transport,  qishloq  xo'jaligi  va 
stanoksozlik  mashinasozligini  qamrab  olib,  ularning  sanoat  mahsuloti 
tarkibidagi  ulushi  katta  hisoblanadi.
Rossiya  kimyo  sanoati  mineral  g itlar,  organik  kimyo  mahsulotlari,  kaliy 
tuzi  kabi  mahsulotlar  ishlab  chiqarishga  ixtisoslashgandir.
Mamlakat  rmon  xjaligi  sanoatning  alohida  tarmog’i  hisoblanib, 
binokorlik materiallarini ishlab chiqarish byicha  Rossiya birinchi rinda turadi. 
Mamlakat  hududining  taxminan  45  foizi  rmonlar  bilan  qoplangan  blib,  ular 
asosan  sharqiy  sarhadlardan  rin  olgan.  Mazkur  sanoat  asosida  sellyuloza- 
qog’oz sanoati ham muvaffaqiyatli faoliyat yuritadi.
Qishloq xo’jaligi. Qishloq xjaligi Rossiya yalpi ichki mahsulotining 5 foizi 
ni beradi.  O simlikchilik asosan dalachilik,  bog’dorchilik va  uzumchilikdan tarkib 
topgan  blib,  qishloq  xjaligining  muhim  tarmog’i  don  mahsulotlarini,  awalo, 
bug’doyni  yetishtirish  hisoblanadi.  Javdari  bug’doy,  arpa,  suli,  jxori,  tariq, 
guruch,  shakarqamish,  kartoshka  etishtirish  ham  muayyan  hududlarda  ylga 
qyilgan.  Chorvachilikning  kplab  tarmoqlari  ham  rivoj  topgan.
Transport Transport har handay mamlakat iqtisodiyotida asosiy rinlardan 
birini egallaydi. Yuktashish hajmi byicha quvur transporti hissasiga Rossiyada

52,5 foiz, temiryo’1
 transportiga esa 32,5 foiz to’g’ri keladi. Buni mamlakatda neft 
va  gaz  eksportining  keng  yiga  qo’yilgani  bilan  izohlash  mumkin.  Temiryo’1
 
yo’laklarining umumiy uzunligi 87,2 ming km bo’lib,  mazkur krsatkich  bo’yicha 
Rossiya AQShdan keyin ikkinchi rinni egallaydi. Avtomobil yllarining  uzunligi 
esa 871  ming km ni tashkil etib, yo’lovchilarning 90 foizi mazkurtransport turida 
tashiladi.  Daryo  transporti  ham  rivojlangan  bo’lib,  asosiy  qatnovlar  Volgo- 
Kamskiy,  G’arbiy-Sibir,  Shimoliy  daryo  havzalarida  amalga-oshiriladi.  Dengiz 
transporti Rossiyada yuk tashish hajmi bo’yicha quvur va temiryo’l transportidan 
keyin uchinchi rinda turadi. Neft quvurlari umumiy uzunligi taxminan 72,3 ming 
km, gaz quvurlariniki esa 156,3 ming kmni (2006 yil) tashkil etadi. Havo transporti 
asosan yo’lovchilarga mo'ljallangan bo’lib, 80 foiz qatnovlar aynan ylovchilarni 
tashish  bilan  bevosita  bog’liq.
Tashqi iqtisodiy aloqalari  Rossiya 2006 yilda 303,9 mlrd.doll. miqdoridagi 
mahsulot va xizmatlar eksporti bilan dunyoda  12-o’rinni egalladi. Asosiy eksport 
mahsulotlari  qatoriga  neft va  neft  mahsulotlari,  tabiiy  gaz,  yog’och  va  yog’och 
mahsulotlari,  turli  metallar,  kimyoviy  vositalar,  fuqarolik  va  harbiy  tovarlar, 
mashinalar  taalluqlidir.  Rossiya  164,7  mlrd.dollga  teng  blgan  (2006  yil) 
mahsulot  va  xizmatlar  importyori  hisoblanadi.  Xorijdan  olib  kiriladigan 
mahsulotlar  tarkibida  mashina  va  asbob-uskunalar,  iste'mol  mollari,  dori- 
darmonlar, go’sht, don, shakar, yarimtayyor metall mahsulotlarining ulushi  katta.
Rossiyaning  asosiy  tashqi  savdo  hamkorlari  Germaniya,  Xitoy,  Italiya, 
Niderlandiya  va  Ukrainadir.
SHIMOLIY AMERIKA
AQSh  va  Kanada  hududida  transport  tizimining  Shimoliy Amerikacha  turi 
shakllangan.  G’arbiy Yevropadagi  singari  u tarkibining  xilma xilligi,  muvozanati, 
barcha transport turlari texnik jihozlanishi darajasining yuqori ekanligi bilan ajralib 
turadi.  Oziga  xosligi  -   yuk tashish  va  ishlov  berish  quwatlarining  ortiqchaligi, 
tarmoq hududiy yuklamasining keskin farqlanishidan iborat blib, bular transport 
uzellari  rivojalanishiga  ta’sir  ko’rsatdi.
AQSh  transporti  umumtransport  ko’rsatkichlarining  aksariyati  bo’yicha 
dunyoda  birinchi  o’rinni  egallaydi.  AQSh  aloqa  yllari  tarmog'i jahon  transport 
tarmog’ining  1/3 qismini tashkil etadi; AQShga kuchlanishli tortish vositalarining 
40 foiz va harakatlanuvchan tarkib yuk ktarishining j qismi to’g’ri keladi. AQSh 
da jahon ichki yuk aylanmasining 30 foizi va yo’lovchi aylanmasining 35 foizidan 
ortig’i  jamlangan.
AQSh  butun  hududida  barcha  transport  turlari  aloqa  yllarining  yaxshi 
rivojlangan  tarmog’iga  ega,  faqat Alyaska  bundan  mustasno.  Har  tomonlama 
rivojlangan  magistral  tizimga  qo’shimcha  yo’llar,  asosan  avtomobil  yllarining 
zich  tarmog’i,  shuningdek  yig’uvchi  neft  quvurlari  hamda  haddan  ziyod 
tarmoqlangan taqsimlovchi gaz quvurlari  bilan birga amal  qiladi. Tarmoqqa xos 
xususiyat dengiz bandargohlari rivojlanishidagi qoloqlik (hanuzgacha AQShning 
bironta  bandargohi,  qirg’oqdan  tashqaridagilarni  hisobga  olmaganda,  yirik

supertankerlarni  qabul  qilishga  layoqatli  emas),  shahar  umumfoydalanish 
transportidagi muammolar, neft quvurlari tarmog’ida kichik diametrli quvurlarning 
kpligi  bilan  bog’liq.
Mamlakatning  aksariyat  hududiarida  transport  infratuzilmalasi  tyingan, 
temir yo’llarning avtomobil yllari tomonidan takrorlanishi kuzatiladi.  Bular temir 
yllarining, bir necha shtatlarda esa -  avtomobil yllarining muntazam ravishda 
qisqarishiga  olib  keladi  (ularni  sifat jihatdan  yaxshilagan  holda).  Ichki  suv 
yo’llarining  uzunligi  barqaror qolmoqda,  neft quvurlari tarmog'i  iqtisodiy-ijtimoiy 
sekin  rivojlanmoqda.
Boshqa  sanoati  rivojlangan  mamlakatlar  bilan  jiddiy  texnik-iqtisodiy  va 
foydalanishga  oid  tafovutlar  mavjud.  AQSh  temir  yllarida  arbiy  Yevropaga 
nisbatan bir turdalilik xos -  bir ylli liniyalar ustunlik qiladi, tortishishning yagona 
turi  teplovoz  bilan  tortish  blib  qolgan.  Yuk  tashishlar  quwatli  lokomotivlar va 
kp  yuk  ktaruvchi  vagonlar  tomonidan  zlashtirilmoqda,  bunda  sostavlar 
kamroq  qatnaydi  va  yuk  ktarish  yuklamasi  yuqori  bladi,  ayni  paytda  bu 
ko’rsatgichlar Rossiyadagiga  qaraganda 4  baravar past.  Tarmoqning  1/3  qismi 
takomillashtirilgan  ogohlantirish,  ular bir yo’lli  liniyalarning  tkazuvchanligining 
keskin  sishini  ta’minlaydi.  Takomillashtirilgan  konteyner  texnologiyalari  joriy 
etilishi  tufayli  ichki  konteynerda  yuk  tashishlar tez  sur’atlar bilan  smoqda.  Bu 
yuk  tashishlarning  hududiy jamlanishi,  yirik  yuk  shakllantirish  markazlarida  -  
Chikago,  Detroyt,  Atlantada  hududiy  va  hududlararo  majmuaviy  konteyner 
terminallari  tashkil  etilishi  bilan  zich  bog’liq.  Ular rtasida  ynalishli  poyezdlar 
tomonidan  konteynerlarni  muntazam  tashish  yo’lga  qyilgan.
Yuk  avtomobil  parkining  keskin  tabaqalanishi  500  km.gacha  masofaga 
yuk  tashish  sohasida  unga  temir  yllar  bilan  muvaffaqiyatli  raqobatlashish 
imlosini  berdi.  Amerika  bandargohlari  konteynerlarda  yuk  tashish  sohasida 
yetakchilik  qiladi,  u  esa  dengiz  transport  oqimlarining  jamlanishiga,  yirik  yuk 
ortish  markazlarining  yaratilishiga  olib  keladi.  AQShda  100  dan  ortiq  yirik 
bandargoh  mavjud  blib,  ularning  18 tasida  20  mln.  t.dan  ortiq  yuk aylanmasi 
kuzatiladi, ularda barcha kelib tushayotgan va jnatilayotgan yuklarning 80 foizga 
ishlov  beriladi.  Ishlarning  jamlanishi  darajasi  byicha  AQShning  yirik 
bandargohlari  birinchi  rinni  egallaydi.  Ichki  suv  tizimida  yuk  tashishlarning 
aksariyat  qismi  itaruvchi  tarkiblarga  20-30  talab  ulangan,  10-20  ming  t.yuk 
ko’taruvchi  o’zi  yurmaydigan  barjalar  tomonidan  o’zlashtirilmoqda.  Kanada 
daryolarida  zi  yurar kemalar  ustunlik  qiladi.
AMERIKA QO’SHMA SHTATLARI (AQSH)
AQSh  Shimoliy Amerikadagi yuksak darajada taraqqiy etgan  mamlakatdir. 
Maydoni -  9 826  ming  km2  (3-rin). Aholisi  301  mln.  kishidan  (2007 yil)  iborat 
(3-o’rin).  Aholi  zichligi:  1  km2  ga  -  27,2  kishi.  Quruqlikdagi  chegarasi  uzunligi 
12034  kmni  tashkil  etib,  shimolda  Kanada,  janubda  esa  Meksika  bilan 
chegaradoshdir.  Qirg’oqbyi  hududi  uzunligi  19924  kmni  tashkil  etadi.  AQSh 
poytaxti -Vashington shahri. Mamlakat ma’muriy jihatdan 50 shtat va Kolumbiya

federal  okrugidan  iborat.  Karib  dengizidagi  Puerto-Riko  va  Virgin  orollari, 
Okeaniyadagi  Sharqiy Samoa,  Guam orollari,  Miduey,  Djonston va  Ueyk, Tinch 
okeanidagi  Karolina,  Marshall  va  Marian  orollari  ham AQShga taalluqlidir.
Tabiiy  sharoiti  va  resurslari.  AQSh  relyefiga  ko’ra  tog’li  g’arb  va  sharq 
tekisliklaridan  iborat.  Mamlakat  g’arbida  Mak-Kinli  tog’i  joylashgan  bolib,  u 
Shimoliy  Amerika  qifasining  eng  baland  cho’qqisidir  (6193  m).  Mamlakat 
sharqida  nisbatan  zich  ЬоЧдап  daryolar  tizimi  mavjud  bo'lib,  markaziy 
hududlardan  Missisipi  va  Missuri  daryolari  havzasi  bilan  to’yinadi.  Eng  yirik 
ko’llarga  Buyuk  kollarni  tashkil  etuvchi  Yuqori,  Guron,  Michigan,  Eri,  Ontario 
kllari  va  alohida  Katta  Tuz  klini  kiritish  mumkin.  Mamlakat  iqlimi  kontinent 
qismida  mo’tadil  subtropik  bo’lib,  janubda  tropik  iqlim  hukm  suradi.
Foydali  qazilmalar  qatorida  mamlakatda  energoresurslar zaxirasi  kattaligini 
alohida  ta’kidlab 
0
’tmo’q joiz.  Jumladan,  ulaming  4/5  qismi  toshkmir va  qo’ngir 
koJmir hissasiga to^ri keladi. Ko’miming umumiy zaxirasi 3,6 mln. t blib, u topilgan 
viloyatlar mamlakat hududining 10 foizini tashkil etadi. Ayni damda «qora oltin»ning 
tasdiqlangan  zaxiralari 4,6  mlrd.  t,  tabiiy gazniki  esa  15,6 tiln.  m3 dir.  Neft  konlari 
asosan Alyaskada (1/5), Buyuktekisliklarjanubida hamda Kalifomiyadajoylashgan. 
Gaz konlari asosan neft konlari bilan bir joyda makon topgan. AQSh tarkibida temir 
moddasi  kp  blmagan  temir  rudasiga  ham  boy  mamlakat  hisoblanib,  uning 
zaxiralari asosan Yuqori ko’lida tplangan. Mis rudasining sanoat zaxiralari Arizona, 
Yuta, Nyu-Meksiko va Montana shtatlarida joylashgan. QoYoshin AQShning Yuta, 
Montana, Kolorado va Missuri shtatlarida topilib, uning zaxiralari byicha mamlakat 
dunyodagi  eng  yirik  uchlikka  kiradi.  Uran  rudasi  ko’p  miqdorda  ayrim  g’arbiy 
shtatlarda topilgan. Ayni damda  mamlakatda marganets, xrom,  qalay,  nikel,  kobalt 
va grafit kabi strategik xom ashyo turlari yetarli darajada blmay, ushbu tabiiy boyliklar 
xorijdagi  import qilinadi.  .
Aholisi.  AQSh  aholisining  82,8  foizi  asli  kelib  chiqishi  evropaliklar,  12,6 
foizi afrikaliklar, 3,6foizi osiyoliklar, 1 foizi hindular, eskimoslar, aleutlardan iborat. 
Diniy.  e’tiqodi byicha aholining 52 foiz protestantlar,  24 foiz- roman katoliklari,
1  foiz  -   yahudiylai,  1  Гош  -   niusulmonlar,  qolgan  22  foizi  -   boshha  dinlarga 
e’tiqod  qiluvchiiar.
Shaharlarda AQSh aholisining 80 foiz istiqomat qiladi. Yirik shaharlari safiga 
Nyu-York, Los-Anjeles, Chikago, Filadelfiya, Detroyt, Oklend bilan birgalikda San-