Universiteti fakulteti

Koinotning katta masshtabdagi tuzilishi. Galaktikalar.

Galaktikalargacha masofalarni hisoblash, Galaktikadan tashqari astronomiya uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Tashqi galaktikalarning massasi, yoritilganligi, o‘lchamlari va boshqa parametrlarining aniqlik darajasi, ungacha bo‘lgan masofaning qay darajada aniq topilganiga bog‘liq. Galaktikalargacha masofalarni o‘lchashning bir necha usullari mavjud. Ularning ayrimlari bilan tanishamiz:

Koinotning katta masshtabdagi tuzilishini (xususan, o‘tagalaktikalar va galaktikalarning to‘dalari a’zolarini, massalarini, tuzilishini taxlil qilish, Metagalaktikaning to‘rsimon strukturasini topishda va qator boshqa masalalarni) o‘rganish uchun galaktikalargacha bo‘lgan masofalarni iloji boricha aniq bilish zarur. Bu masofa ko‘p hollarda

M=m+5-5lgr-A(r) (1)

formuladan topiladi. Bu erda M – absolyut yulduziy kattalik, m – ko‘rinma yulduziy kattalik, A(r)- yutilish funksiyasi bo‘lib, u ko‘pincha empirik metod bilan topiladi. Ushbu masofani topishda qo‘llaniladigan usullar kuzatuv ob’ektlariga qarab, turlicha bo‘ladi. Bu ob’ektlar adabietda masofalar indikatorlari deyiladi. Ushbu indikatorlar sifatida ko‘pincha sefeidalar, yangi yulduzlar, o‘ta yangi yulduzlar, vodorodning H II zonalari ishlatilishi mumkin.