Universiteti iqtisodiyot fakultiteti makroiqtisodiyot kafedrasi mehnat iqtisodiyoti

Funktsional mehnat - bajariladigan funktsiyalarning tarkibi va xarakteriga ko'ra farq qiladigan mehnat (masalan, ishlab chiqarish, muhandislik, boshqaruv, ilmiy va boshqalar). Guruhlarning har birida mehnat alohida kasb va mutaxassisliklarga qarab farqlanadi (masalan, texnologik muhandis, muhandis-konstruktor, tashkilotchi muhandis, standartlashtirish muhandisi)⁷
Fantexnika taraqqiyoti taʼsirida Mehnat vositalari mukammallashadi, xodimlarning mahorati, malakasi usadi, ishlab chiqarishni kompleks mexanizatsiyalash, avtomatlashtirish, axborotlar texnologiyasini keng joriy etish va uni tashkil etishni tubdan takomillashtirish natijasida Mehnat mazmunining muntazam oʻzgarishi yuz beradi. Mehnatda har bir xodimning uzluksiz taʼlim va madaniy texnikaviy saviyasi hamda malakasi ortib borib, ham ijtimoiy, ham yakka tartibdagi mehnat samaradorligining uzluksiz oʻsib borishi asosida aholining turmush darajasi oshadi.
Mehnat odamlarni hayvonlardan ajratib turadigan eng muhim xususiyatlardan biridir. Ko'pchilik olimlarning fikricha, aynan mehnat insonni tabiiy mavjudlik chegarasidan olib chiqqan.
19 -asrdan boshlab, ingliz tabiatshunosi Charlz Robert Darvin yaratganidan keyin evolyutsion nazariya, fanda antroposotsiogenez jarayonida mehnatning belgilovchi qiymati haqidagi tezisga amal qilib, insonning kelib chiqishi haqidagi mehnat tushunchasi keng tarqaldi⁸
Ibtidoiy davrda odam mehnat faoliyatining asosiy turlari ovchilik, chorvachilik, dehqonchilik va uy ishlari edi. Ijtimoiy rivojlanishning keyingi bosqichlarida mehnat taqsimoti murakkablashadi. Hunarmandchilik (ilgari uy mehnatining bir qismi), metall qazib olish, qurilish va savdo uning alohida turlari sifatida ajralib turadi. Manufaktura ishlab chiqarishining paydo bo'lishi va insoniyatning sanoat jamiyatiga o'tishi mehnatda haqiqiy inqilobni keltirib chiqardi, bu uning turlari va inson mehnati sohalarining xilma -xilligini vujudga keltirdi.
Zamonaviy odam uchun mehnat katta madaniy ahamiyatga ega. Hatto XVII -asr frantsuz mutafakkiri Mari Fransua Volter ham shunday degan: "Mehnat bizdan uchta katta baxtsizlikni yo'q qiladi: zerikish, yomonlik va ehtiyoj". Mehnat zamonaviy odamning madaniy qadriyatlari sifatida namoyon bo'ladi, chunki u mehnat orqali atrofdagi dunyo bilan aloqa qiladi, uning ijtimoiy ierarxiyadagi o'rnini o'rnatadi. Mehnat insonning psixologik vaqtini tuzadi, uning kunini, yilini va butun hayotini to'ldiradi va tartibga soladi.
Mehnat - inson hayotining asosiy va ajralmas shartidir. Mehnat orqali inson hayvonot olamidan ajralib chiqdi. Hayvonlardan farqli o'laroq, inson o'z dunyosini yaratadi va uni o'z mehnati bilan yaratadi. Inson yaratgan muhit, uning yashash shartlari aslida birgalikdagi mehnat natijasidir.
Mehnat faoliyati har bir inson hayotida o'zini anglash uchun eng muhim sohadir. Bu erda uning qobiliyati va iste'dodi namoyon bo'ladi va yaxshilanadi, aynan shu sohada u o'zini shaxs sifatida ko'rsatishi mumkin.
Mehnat jarayonida jamiyat a'zolarining ehtiyojlarini qondirishga mo'ljallangan moddiy va ma'naviy qadriyatlar yaratiladi. Bu bizga mehnatning birinchi va eng muhim ijtimoiy funktsiyasi sifatida ajralib chiqishga imkon beradi, undan insonning ijtimoiy hayoti, ehtiyojlarini qondirish boshlanadi.
Jamiyatning iqtisodiy rivojlanishi moddiy qadriyatlarni ishlab chiqarishga asoslangan bo'lib, bu faqat odamlarning maqsadli ijodiy faoliyati tufayli mumkin bo'ladi. Mehnat jarayonida inson mehnat vositalarining yordami bilan mehnat predmetida oldindan belgilangan o'zgarishlarni keltirib chiqaradi, ya'ni. tirik mehnat, materialda mustahkamlanib, shu materialni o'zgartiradi. Ishlab chiqarish jarayonining barcha uch komponenti: material, mehnat vositasi va mehnat - yakuniy natijada - mehnat mahsuloti birlashadi. Bu umumiy shakldagi mehnat inson hayotining abadiy, tabiiy holatidan boshqa narsa emas. Bu uning o'ziga xos tashkilotlariga bog'liq emas.

Har qanday ijtimoiy-iqtisodiy shakllanish va jamiyatning siyosiy tuzilishida mehnat ijtimoiy ishlab chiqarish omili sifatida o'z ahamiyatini saqlab qoladi.

Iqtisodiy nazariya ishlab chiqarishning uchta omilini aniqlaydi: yer, mehnat va kapital. Bundan tashqari, bunday ishlab chiqarish faqat yer va kapital ishchi kuchi bilan birlashtirilgan taqdirdagina mumkin bo'ladi. Faqat mehnat faoliyati jarayonida tabiiy va moddiy resurslar moddiy qadriyatlarga aylanadi. Mehnatsiz yer va kapital ishlab chiqarish omillari sifatida o'z qiymatini yo'qotadi.
Mehnat dominant omil sifatida tan olinadi va boshqa ikkisidan moddiy mohiyatga ta'sirining faol tabiati va insoniy, shaxsiy tamoyilining mavjudligi bilan farq qiladi. Mehnat faoliyati odamlar tomonidan amalga oshiriladi, shuning uchun mehnat ijtimoiy-tarixiy sharoitlarning izini qoldiradi.
Ish- har bir shaxs va umuman jamiyat ehtiyojlarini qondirish uchun zarur bo'lgan moddiy va ma'naviy ne'matlarni yaratish bo'yicha ongli maqsadli faoliyat, - nafaqat jamiyatni, balki shaxsni ham shakllantiradi, uni bilim va kasbiy ko'nikmalarga ega bo'lishga, boshqa odamlar bilan muloqot qilishga undaydi; Inson tabiatining o'zida, tadqiqotchilar ta'kidlaganidek, mavjud bo'lish uchun zarur va tabiiy shart sifatida ishlash zarurati dastlab qo'yilgan. Ko'pgina olimlar, mehnatning o'zi qoniqish manbai, degan fikrda.Insonning ishda o'zini namoyon qilishga bo'lgan intilishlarini amalga oshirishga imkon beradi. Ishlash istagi, odatda, odamning insoniyat jamiyatiga mansubligini anglashi, umumiy hayotda ishtirok etishi, o'z muhitini birgalikda yaratishi bilan bog'liq.
Mehnatning ijtimoiy funktsiyalari orasida erkinlikni yaratish ham ajralib turadi: mehnat jamiyatda o'zini "insoniyatga erkinlikka yo'l ochuvchi kuch sifatida namoyon qiladi (odamlarga bularning barcha uzoqroq tabiiy va ijtimoiy oqibatlarini oldindan hisobga olish imkoniyatini beradi"). ularning xatti -harakatlarini umumlashtiradi.
Iqtisodiy nuqtai nazardan, mehnat - bu tabiiy va moddiy resurslarga ta'sir qilish jarayonidir. Mehnat faoliyatining bir qancha asosiy xususiyatlari mavjud.