Universiteti tabiiy fanlar fakulteti

II guruh elementlarining umumiy tavsifi
Elementlarning davriy tizimining II guruhiga berilliy, ishqoriy tuproq metallari: magniy, kaltsiy, stronsiy, bariy va radiy (asosiy kichik guruh) va ruxning kichik guruhi: rux, kadmiy, simob (yon kichik guruh) kiradi. Ishqoriy tuproq metallari o'z nomiga ularning oksidlari (erlar) suvda eriganida ishqoriy eritmalar hosil qilganligi bilan bog'liq.
Asosiy va yon kichik guruhlar elementlarining tashqi elektron darajasida har birida ikkita elektron (s2) mavjud bo'lib, ular +2 oksidlanish darajasiga ega birikmalar hosil qiladi.
II guruhning barcha elementlari nisbatan past erish nuqtasi va yuqori uchuvchanlik bilan tavsiflanadi. Ishqoriy tuproq elementlarida gidroksidlarning eruvchanligi magniydan bariygacha oshadi: magniy gidroksid suvda deyarli erimaydi, kaltsiy gidroksid bir oz eriydi, bariy gidroksid esa yaxshi eriydi. Ko'pgina tuzlarning eruvchanligi magniydan radiygacha kamayadi. Shunday qilib, magniy sulfat suvda yaxshi eriydi, kaltsiy sulfat yomon eriydi va stronsiy, bariy va radiy sulfatlar amalda erimaydi. Radiy sulfatning past eruvchanligi radiyni uning konsentratlaridan ajratib olish uchun ishlatiladi.
Rux kichik guruhida oksidlarning amfoterligi ruxdan simobgacha pasayadi: rux gidroksid ishqorlarda yaxshi eriydi, kadmiy gidroksidi ancha yomon, simob gidroksid esa ishqorlarda erimaydi. Bu kichik guruhdagi elementlarning faolligi ularning atom massasi ortishi bilan kamayadi. Demak, rux kadmiy va simobni tuzlari eritmalaridan, kadmiy esa simobni siqib chiqaradi.
Beriliyni 1798-yilda L.N.Voklen kashf etgan.Uning yer qobigʻidagi miqdori 3,8 10-4%. Berilliy metall rentgen apparatlari uchun derazalar yasash uchun ishlatiladi, chunki u alyuminiydan 17 marta zaifroq rentgen nurlarini o'zlashtiradi. Qotishmalarga berilliy qo'shilishi ularning qattiqligini va elektr o'tkazuvchanligini oshiradi. Beriliy birikmalari juda og'ir o'pka kasalliklariga olib kelishi mumkin.
Strontsiyni oksid holida birinchi marta 1790-yilda A.Krouford ajratib olgan, sof holda esa 1808-yilda G.Deyvi olgan.Uning yer qobigʻidagi miqdori 0,034% ni tashkil qiladi. Stronsiy selitrasi pirotexnikada, karbonat va oksidi esa qand sanoatida ishlatiladi. Yadro portlashlarida stronsiy-90 hosil bo'ladi, uning nurlanishi juda xavflidir, chunki u nurlanish kasalligi, leykemiya va suyak sarkomasini keltirib chiqaradi.
Bariy 1774 yilda K. V. Scheele va 1808 yilda G. Devi tomonidan kashf etilgan. Uning er qobig'idagi miqdori 0,065% ni tashkil qiladi. Bariy birikmalaridan uning gidroksidi, peroksidi va ba'zi tuzlari eng ko'p qo'llaniladi. Laboratoriya amaliyotida bariy gidroksid va xlorid, vodorod peroksid olish uchun bariy peroksid, pirotexnikada nitrat va xlorat, ovqat hazm qilish organlarini floroskopiya qilishda bariy sulfat ishlatiladi. Bariy birikmalari zaharli hisoblanadi.
Radiyni M. va P. Kyuri J. Belebn bilan birgalikda 1898 yilda kashf etgan.
Uning yer qobig'idagi miqdori 1·10-20% ni tashkil qiladi. Radiy tabiiy radioaktivlikka ega: uning radioaktiv parchalanishi paytida a-zarralar, elektronlar ajralib chiqadi va radon hosil bo'ladi. Radiyning tuzlari tadqiqot maqsadlarida, shuningdek, shifobaxsh xususiyatlarga ega bo'lgan radon olish uchun ishlatiladi.
Kadmiyni 1817-yilda F.Stromeyer va undan mustaqil ravishda 1818-yilda K.German, K.Karsten va V.Meysnerlar kashf etgan.Uning yer qobigʻidagi miqdori 1,3 10-5%. Kadmiyning himoya oksidi plyonkasi bilan qoplanishi qobiliyati tufayli u barqaror korroziyaga qarshi qoplama sifatida ishlatiladi. Kadmiy birikmalari zaharli hisoblanadi.