Universiteti "tasdiqlayman"

Adabiyotlar: 
5. Nurmonov A., Iskandarova Sh. Umumiy tilshunoslik. – Т., 2007. 
6. Rasulov R. Umumiy tilshunoslik. – Т., 2007/2010. 
7. Кодухов В.И. Общее языкознание. – M, 1974. 
8. Meчковская Н. Б. Umumiy tilshunoslik, tillarning tuzilmaviy va ijtimoiy 
tipologiyasi. – T., 2006. 

---

228 
19-MAVZU. XX-XXI ASRLAR TILSHUNOSLIGINING 
ZAMONAVIY YÒNALISHLARI: PSIXOLINGVISTIKA, 
NEYROLINGVISTIKA, KOMMUNIKATIV LINGVISTIKA VA MATN 
TILSHUNOSLIGI 
Reja: 
 
1. Psixolingvistika 
2. Neyrolingvistika 
3. Kommunikativ lingvistika 
4. Matn tilshunosligi 
 
1. Psixolingvistika. Til nutqiy faoliyatda yuzaga chiqqani tufayli nutqiy 
faoliyat tilshunoslikda ham, psixologiya fanida ham tekshirish obyekti sanaladi. 
Tilshunoslik va psixologiya fanlarining ushbu kesishish nuqtasi mazkur fanlar 
oralig‘ida psixolingvistika (yoki lingvopsixologiya) yo‘nalishining yuzaga kelishiga 
olib keldi. Ushbu atama dastlab 1946-yilda Amerika psixologi N.Pronko 
tomonidan qo‘llandi va XX asrning 50-yillaridan keng yoyildi. Biroq uning 
ildizlari XIX asrda qiyosiy-tarixiy tilshunoslik negizida vujudga kelgan 
psixologizm oqimiga (asoschisi G.Shteyntal) borib taqaladi. U tilda xalq ruhining 
ifodalanishini ta’kidlab, sotsial, etnik psixologiyani yaratishga intildi.
Ushbu oqim tarafdorlari o‘z e’tiborlarini tilning ichki tomoniga, jonli 
nutqqa, bevosita nutqiy jarayonga, so‘z va gaplarning ma’no tomoniga qaratdilar, 
assotsiativ psixologiya tushunchalarini va amalini kiritishga harakat qildilar.
1. Psixolingvistikaning o‘rganish obyektiga quyidagilar kiritilgan: 
 
Hozirgi kunda tilshunoslikning ushbu yo‘nalishi yanada kengaygan bo‘lib, 
nutqdagi inson omili, individuallik, ichki nutq va tashqi nutq masalalari keng 
Nutq faoliyatning vujudga kelish mexanizmini o‘rganish;
Muayyan nutqiy vaziyatlarda so‘zlovchi bilan tinglovchi 
o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganish;
Bolalar nutqining shakllanish jarayonini o‘rganish;
Nutqning 
axborot 
tashish 
funksiyasini 
o‘rganish va 
boshqarish.

---

229 
o‘rganilmoqda. Nutqiy faoliyat, ya’ni insonlarning bir-
biriga axborot berish va bir-biridan axborot qabul 
qilish jarayoni bir qancha fanlarning o‘rganish obyekti 
sanaladi. Xususan, bu jarayon tilshunoslik va 
psixologiya fanlari tomonidan chuqur o‘rganilgan. 
Tilshunoslik kishilar o‘rtasida asosiy aloqa vositasi 
bo‘lgan til va uning aloqa-aralashuv jarayonida voqelanuvchi nutqni bir-biridan 
ajratgan holda, tilning ichki tuzilishi va birliklari, ushbu birliklarning nutqiy 
jarayonda turli-tuman voqelanishi, psixolingvistikada esa “ichki tuzilish”dan 
“tashqi tuzilish” (“tashqi nutq”) qa o‘tishning asosiy bosqichlari, ushbu 2 
tuzilishning o‘zaro munosabatlari kabi qator masalalar atroflicha o‘rganiladi.