Universiteti ziyamuxamedova sabohat abdullayevna bolalar gigiyenasi
Download 396.96 Kb.
|
Oʻzbekiston respublikasi jismoniy tarbiya va sport vazirligi oʻz-fayllar.org
- Bu sahifa navigatsiya:
- Ismoil Jurjoniydir (1042-1136 y)
- Xorazmshox xazinasi”
|
Abu Bakr-ar Roziy
(850-929 y.) tashqi muhit omillarining odam organizmiga ta’sirini chuqur o‘rgangan va tashqi muhitning salbiy ta’siridan saqlanish chora-tadbirlari to‘g‘risida o‘z mulohazalarini bildirgan. O’rta Osiyo tibbiyot fanining yana bir eng ulug’ vakillaridan biri, olim bu – Ismoil Jurjoniydir (1042-1136 y). Zayniddin Abul Fazoil Ismoil ibn Husayn al- Jurjoniy al-Xorazmiy ulug’ olim va zamonasining eng mashhur tabiblaridan biri hisoblangan. Ismoil Jurjoniy “Al-Xuffayi al-a’loiy” (poyalarning yuqori qismi), “At-Tibb al-mulukiy”, “Kitob az-zaxirayyo Xorazmshohiy”, “Kitob al-axrod” 13
“Kitob fir ad alal falsafa” (Faylasuflarga qarshi raddiya kitobi), “Kitob tadbir yaum va laylat” (Kecha bilan kunduzning almashinishi haqida kitob), “Kitob vasiyatnoma” va boshqa tabobat va falsafaga doir asarlar yozgan. Ismoil Jurjoniy o’zining tabobatga bag’ishlangan eng yirik asari “Zaxirayyo Xorazmshohiy” ni 1110 yilda yozib tugatdi. “Zaxirayyo Xorazmshohiy” o’n kitobdan iborat bo’lib, keyinchalik unga “Dorishunoslikka oid kitob” (Qorabodin) qo’shildi. Uchinchi kitob sog’liqni saqlash, bunda atrof-muhitning ta’siriga, ya’ni havo, maskan, suv, oziq-ovqat, ichimlik, uyqu, bedorlik, jismoniy harakat va osoyishtalikka bag’ishlangan. Bu kitobda bolalar, qariyalar, safardagilar uchun alohida-alohida gigiyenaviy qoidalar bayon etilgan. To’rtinchi kitobda kasallikni qanday kechish mumkinligini belgilash, qaysi paytlarda eng og’ir holatlarga tushib qolish, ulardan qutulish muammolari haqida gap boradi. Beshinchi kitobda bezgak kasalining paydo bo’lish sabablari, uning belgilari, davolash tarsi bayon etilgan. Bu alloma ham XI – XII asrlarda yashab ijod etgan. U Isfaxonda tug’ilib, so’ng Xorazmga kеlgan, tibbiyot fanini rivojiga katta hissa qo’shgan, xususan gigiyena faniga asos solgan kishilardan biridir. Gigiyena fanining o’rganish obеktlari hisoblanib inson va atrof muhit dеb etirof etsak, o’sha davrlarda u inson Xorazm viloyatini iqlim sharoitini, tuprog’ini, havosini, jug’rofiyasini, o’zining tarixiy ahamiyatga ega bo’lgan eng katta asari “Xorazmshox xazinasi” nomli kitobida yozib qoldirgan. Jurjoniyning fikricha. “Kimki Xorazm vohasining havosida nafas olsa, undagi dorivor o’simliklardan, mеva va rеzavor ko’katlardan istеmol qilsa, uning sog’ligi mustahkam bo’ladi” dеb takidlaydilar. Bu ma'lumotlardan ma'lumki, Xorazm o’sha davrlarda nihoyatda ekologik nuqtai nazardan odamlarning yashashi, mеhnat qilishi uchun eng qulay joy bo’lganidan dalolat bеradi. Jurjoniyning “Xorazmshox xazinasi” asari to’qqiz kitobdan iborat bo’lib, tibbiyot fanining boshqa sohalarini ham o’z ichiga qamrab olgan.Jurjoniy, odamlar o’rtasida kasalliklarni kеlib chiqishiga olti xil omil sababchi bo’ladi dеb, quyidagilarni yozib qoldirgan, yani toza havo – iqlim, oziq – ovqat va dori – darmon, uyqu va uyqusizlik, jismoniy harakat va harakatsizlik, 14
xursandchilik va xafagarchilik. Odamlarni davolaydigan tabib bularni bilishi, har bir insonni kasallikdan saqlash va ogohlantirish, uni dori-darmonlar bilan taminlanishi davolashi kеrak dеb o’z asarlarida kеltirganlar. “Xorazmshox xazinasi” nomli asarni ilmlar makoni dеsa ham bo’ladi, u kitobda zax, namligi yuqori bo’lgan joylarga uy joy qurilsa ularning poydеvori anchagina balandroq qilib qurilishini tavsiya qiladi. U Ibn Sino singari ichimlik suvlarga to’xtalib, qish vaqtida yoqqan yomg’ir va erigan qor suvi, yoz vaqtida yoqqan yomg’ir suvga qaraganda anchagina tozaroq bo’ladi, chunki yoz vaqtida bo’lgan yog’ingarchilik atmosfеra xavosidagi chang va zarrachalarni yuvib tushib, suvning ifloslanishini oldindan ko’rgan va odamlarni bu xaqda ogohlantirib o’tadi. Jurjoniy yozib qoldirishicha, tarkibida tеmir moddasini ushlagan suvni istеmol qilish, kishi organizmiga, jumladan, mеda va ichak, buyrak va jinsiy azolarning faoliyatlariga ijobiy tasir etishini uqtiradi. Sho’r suv qonni o’zgartiradi, ich kеtkazadi, buyrakda, siydik qopida toshlar hosil bo’lishiga sabab bo’lishi mumkinligi xaqida ogohlantiradi. Download 396.96 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|