University of management and future technologies

Trayektoriya va yo‘l

• Moddiy nuqta harakati davomida chizgan chiziqqa trayektoriya deyiladi. Agar trayektoriya to‘g‘i chiziqdan iborat bo‘lsa, harakat to‘g‘ri chiziqli harakat deb ataladi. Trayektoriya egri chiziqdan iborat bo‘lsa, bunday harakat egri chiziqli harakat bo‘ladi. Trayektoriya aylanadan ham iborat bo‘lishi mumkin. Bunday holda moddiy nuqta aylana bo‘ylab harakat sodir etyapti deyish mumkin. Moddiy nuqtaning trayektoriya bo‘ylab harakati davomida bosib o‘tgan masofaga yo‘l deyiladi.

Quyosh
Oy
Yer

Yo‘l yo‘nalishi bilan xarakterlanmaydi. Fizikada faqat son qiymati bilan xarakterlanadigan kattaliklarga skalyar kattaliklar deyiladi. Yo‘l — skalyar kattalik. Agar moddiy nuqta bir nuqtadan ikkinchi nuqtaga qarab harakat qilsa, shu nuqtalarni birlashtiruvchi va 1-nuqtadan 2-nuqtaga yo‘nalgan to‘g‘ri chiziqqa ko‘chish deyiladi. Fizikada yo‘nalish bilan xarakterlanadigan fizik kattaliklarga vektor kattaliklar deyiladi. Ko‘chish - vektor kattalikdir.

YO`L

KO`CHISH

Fazo va vaqt

Fazoning asosiy xossalari: haqiqatan ham mavjudligi, matеriya bilan ajralmasligi
(olamda fazo bilan bog‘lanmagan bitta ham obyekt yo‘q), chеksizligi, uch o‘lchamliligi (barcha fizik obyеktlarning bo‘yi, eni va balandligi mavjud).
Vaqt hodisalarning kеtma-kеt o‘zgarish tartibini va jarayonlarning davomiyligini ifodalaydigan fizik kattalikdir. Vaqt (t) xalqaro birliklar sistemasi (XBS)da sekundlarda (s) o‘lchanadi
O`tmish hozir kelajak t (s)

Fizik modellash

Modellash — fizik hodisa va jarayonlarni model yordamida tadqiq qilish; obyektlar (jonli va jonsiz tizimlar, muhandislik konstruksiyalari, fizik, kimyoviy, biologik, ijtimoiy jarayonlar hamda loyihalanadigan obyektlar)ning modellarini yasash. Fizik, matematik, elektr, kibernetik va boshqa xillarga boʻlinadi. Fizik modellashda tadqiqot tekshirilayotgan jarayonning fizik tabiati va geometrik tuzilishi asl nusxadagidek, ammo undan miqdor (oʻlchami, tezligi) jihatidan farq qiladigan modelda olib boriladi. Fizik modellash samolyot, kema, gidrotexnika inshootlari va boshqalarni tekshirishda qoʻllaniladi.