Uo‘K: 4(100) (075) kbk: 63. (0) R-17 Rajabov, Ravshan Jahon tarixi

6. Yangi Xett podsholigi davrida iqtisodiy-ijtimoiy muno-
sabatlar. Yangi Xett davrining xo‘jalik va ijtimoiy munosabatla-
rini tavsiflovchi asosiy manba Xett qonunlaridir. 
Xo‘jalikning asosini dehqonchilik, chorvachilik va hunar-
mandchilik (metallurgiya va metallardan mehnat qurollari 
tayyorlash, kulolchilik, quruvchilik ishlari va h.k) tashkil qil-
gan. Dehqonchilikda sun’iy sug‘orish sezilarli bo‘lmagan. Sun’iy 
sug‘orish inshootlari cheklangan holatda barpo qilingan. Xo‘ja-
likda savdo ham muhim o‘rin tutgan. Yer egaligi podsho yer-
lari, ibodatxona yerlari, jamoa yerlaridan iborat bo‘lgan. Davlat 
yerlariga egalik qilish va foydalanish natural (saxan)
 va mehnat 
(lussi) majburiyatlarini o‘tash bilan bog‘langan. Saxan va lussi-
dan ibodatxona yerlari ozod qilingan. Podsho xizmatida bo‘lgan 
xususiy kishilarning yerlari, podshodan hadyaga olingan yer-
lar ham saxan va lussi bilan bog‘langan maj buriyatlardan ozod 
qilinishi mumkin bo‘lgan. Davlatning diniy markazlari bo‘lgan 
Arinna, Nerika va Siplanda shaharlarining kohinlari, to‘quvchi-
lari, xizmatchilari majburiyatlarni o‘tashdan ozod qilinganlar. 

---

139
 Hunarmandchilikning rivojlangani to‘g‘risida ma’lumot be-
radigan qonunlar va boshqa hujjatlarda temirchi, kulol, durad-
gor va tikuvchi kasblari tilga olinadi. Mehnat qurollari va har-
biy qurol-aslahalar ishlab chiqarish uchun asosiy xomashyo 
dastlab mis, keyinchalik qalay bo‘lgan. Temirdan faqat diniy 
marosimlar uchun haykalcha va boshqa buyumlar yasashda oz 
miqdorda foydalanilgan.
Xettlar davlatida podsho oilasi va podsho bosh kohin sifatida 
juda katta miqdorda yerga egalik qilgan. Podsho va ibodatxona 
yerlarida ishlovchilar o‘z yerlariga biriktirib
 qo‘yilib, turli soliq 
va majburiyatlarni o‘taganlar. Xett davlati ma’muriyati qaro-
riga ko‘ra ekin yerlari ishlovchilar va o‘z foydasiga soliq yig‘ish 
huquqi bilan podsho amaldorlari va ibodatxonalar ixtiyoriga 
berilganlar. Ayrim ibodatxonalar umumdavlat soliqlaridan ozod 
qiluvchi immunitet yorliqlarini olgan. Davlat va ibodatxona yer-
laridan tashqari, boshqa yerlar xususiy mulk bo‘lib, oldi-sotdi 
qilingan.
Xettlar jamiyatida barcha aholi ikki guruhga bo‘lingan: soliq 
to‘lovlari va boshqa majburiyatlarni o‘tovchi (podsho, ibodat-
xona yoki xususiy shaxs foydasiga) kishilar erkin bo‘lmagan 
mavqega ega bo‘lib, kamsitilganlar. To‘la ma’noda erkin kishi-
lar deb zodagonlar, amaldorlar, kohinlar va katta yer egalari 
hisoblanganlar. Xett davlati ma’muriyati tomonidan bosib ol-
gan hududlar boshqarilmagan, balki ulardan faqat xiroj olish 
bilan cheklangan. Qaram hududlar, davlatlarni o‘z mahalliy 
hokimlari boshqargan. Lekin ular turli to‘lov va majburiyatlarni 
o‘tashga majbur bo‘lgan.