Урду жисмоний маданият факультети «Умумий жисмоний тарбия» кафедраси ўқитувчилари п ф. н. В рахимов, п ф. н. А шариповлар томонидан

Мусобақао`тказишусуллари.
Қо`лто`пибо`йичамусобақаларо`тказишниучусулиқо`лланилади: айланма, чиқибкетишвааралашусули.
Мусобақао`тказишниуёкибуусулиниқо`ллашмусобақаларнингвазифаси, спортиншоатлариҳолати, қатнашчиларнитайёргарликдаражаси, моддийвоситалар, о`тказишмуддативахакозаларгабог`лиқбо`лади.
Айланмаусул. Мазкурусулбиланмусобақао`тказиштамоилишунданиборатики, бундаҳарбиржамоабир-бирибиланбирмартаданёкибирнечамартаучрашадилар. Айланмаусулфақатмусобақаг`олибиниоқилонааниқлабқолмай, балкибарчақатнашувчижамоаларниспорт - техниктайёргарлигигамуносибегаллангано`рнинианиқлабберади. Айланмаусулниасосийкамчилиги – мусобақао`тказишучунко`пвақтталабқилинади. Айланмаусулбо`йичамусобақаларяккаучрашувлар, турларватурнирларсифатидао`тказилади. ЙАккаучрашувларсифатидао`тказиладиганучрашувларниҳарбиржамоамайдонидабиттадано`йинрежалаштириб, улароралиг`идабирнечакундамолишучунажратилади. Одатдао`йино`змайдонидаварақибмайдонидао`тказилади. Бундайучрашувларқатнашчиларнио`қишданёкиишданозодқилинишиниталабқилмайди.
Турсифатидао`тказиладиганмусобақаларумумиймусобақанингбирқисмиҳисобланади. Жамоаларгуруҳларгабо`линидавабирнечакуничидадамолмасданбиржойдамусобақао`тказади. Мусобақаиккиваунданко`птурданиборатбо`лишимумкин. Мусобақанибундайусулдао`тказилишиқатнашчижамоаларҳудудийтарқоқбо`лганидамақсадгамувоффиқдир. Бунингкамчиликтамонишунданиборатки, жамоаларо`змайдонидавао`зшаҳридачиқишимкониятлариданмаҳрумбо`лишидир.
Турниро`змазмунибиланбиржойдабирнечакундавомидао`тказиладиганмусобақаниифодалайди; жадвало`йинлардамолишкуниданташқари, ҳаркунио`тказилади.
О`йинларжадвалинибирнечаусулдатузсабо`лади, бунингучунқуйидагиларниназардатутишкерак:

• 
  Мусобақадақатнашишучунтопширилганталабномаларгако`ражамоаларсонинианиқлаш;
  
• 
  Мусобақао`тказишучунталабқилинадиганжадвалкунларсонинибелгилаш; жамоаларсонижуфтбо`лгандажадвалкунларсонижамоларсонидансоникамбо`лади, тоқбо`лса – жамоаларсонигатенгбо`лади;
  
• 
  О`йинларжадвалинибелгилаш;
  
• 
  Жамоалар орасидақуръаташлаш.
  

Айланмаусулбилано`тказиладиганмусобақаларнатижасишахматжадвалигао`хшашқайдқилинади.
Жамоалар орасидақуръаташлаш. Қуръаташлашниасосиймақсади – о`йинларкалендариниҳарҳилсхемаларданфойдаланибтузишимконинитуг`диришучунжамоаларгамаълумрақамларниберкитибқо`йиш (бериш). Тарқатишнииккиусулиқо`лланилади: қуръаташлаш орқалиёки «илонсимон» усулида.
Тарқатишучун одатдажамоаларниаввалгиёкидастлабкимусобақаларгако`рсатганнатижалариасосбо`лади. Лекинбошқатамоилларҳамбунгаасосбо`лишимумкин. Бумусобақаҳақидагинизомдако`рсатилганбо`лишикерак.
Мусобақаларнитурларшаклидао`тказилишидао`йинларжадвалинитузишчизмаси (ХГФ-ИАГФтомониданқо`лланилган).
3-4 жамоаучун:
1-кун: (1 - 4) 2-кун: 1 - 3 3 кун: 1 - 2
2-3 (4-2) (3-4)
5-6 жамоаучун;
1 кун 2 кун 3 кун 4 кун 5 кун
(1-6) 1-5 1-4 1-3 1-2
2-5 (6-4) 5-3 4-2 (3-6)
3-4 2-3 (6-2) (5-6) 4-5
7-8 жамоаучун:
1 кун 2 кун 3 кун 4 кун 5 кун 6 кун 7 кун
(1-8) 1-7 1-6 1-5 1-4 1-3 1-2
2-7 (8-6) 7-5 6-4 5-3 4-2 (3-8)
3-6 2-5 (8-4) 7-3 6-2 (5-8) 4-7
4-5 3-4 2-3 (8-2) (7-8) 6-7 5-6
9-10 жамоаучун
1 кун 2 кун 3 кун 4 кун 5 кун
(1-10) 1-9 1-8 1-7 1-6
2-9 (10-8) 9-7 8-6 7-5
3-8 2-7 (10-6) 9-5 8-4
4-7 3-6 2-5 (10-4) 9-3
5-6 4-5 3-4 2-3 (10-2)
6 кун 7 кун 8 кун 9 кун
1-5 1-4 1-3 1-2
6-4 5-3 4-2 1-2
7-3 6-2 (5-10) 4-9
8-2 (7-10) 6-9 5-8
(9-10) 8-9 7-8 6-7
11-12 жамоаучун
1 кун 2 кун 3 кун 4 кун 5 кун 6 кун
(1-12) 1-11 1-10 1-9 1-8 1-7
2-11 (12-10) 11-0 10-8 9-7 8-6
3-10 2-9 (12-8) 11-7 10-6 9-5
4-9 3-8 2-7 (12-6) 11-5 10-4
5-8 4-7 3-6 2-5 (12-4) 11-3
6-7 5-6 4-5 3-4 2-3 12-2

7 кун 8 кун 9 кун 10 кун 11 кун

1-6 1-5 1-4 1-3 1-2
7-5 6-4 5-3 4-2 (3-12)
8-4 7-3 6-2 (5-12) 4-11
9-3 8-2 (7-12) 6-11 5-10
10-2 (9-12) 8-11 7-10 6-9
(11-12) 10-11 9-10 8-9 7-8

«Илонсимон» усулибилантарқатилгандажамоаларгауларниолдингимусобақалардаегаллагано`ринларигамувофиқрақамларберкитилади. Кейинбужамоаларуларгаберкитилганрақамларгако`раилонсимонтақсимланади. Қуйидаги 16 жамоаниилонсимон 4 гуруҳларгатақсимланишико`рсатилади:

1 2 3 4
8 7 6 5
9 10 11 12
16 15 14 13
Чиқибкетишусулбо`йичамусобақаларо`тказиш. Буусулбо`йичамусобақаларо`тказилгандаучрашувдаютқазганжамоакейинггиучрашувлардақатнашмайди. Натижадамусобақаохиридабирормартаҳамютқазмаганжамоақолади. Анашужамоаг`олибҳисобланади. Охирги (финал) учрашувдаг`олибжамоагаютқазганжамоаиккинчиҳисобланади. Чиқибкетишусулибирқаторкамчиликларгаҳамега.
Буусулбарчажамоаларнингҳақиқийо`ринларинианиқлашимконинибермайдивашуусулқо`лланилгандааксариятжамоаларжудакамучрашувлардақатнашади. Бирортакучлижамоабиринчикуннинго`зидамаг`лубиятгаучраб, мусобақаларданчиқибкетишимумкин.
Чиқибкетишусулибо`йичао`тказилганмусобақалардаҳаммаучрашувларбироржамоанингг`алабасибилантугалланишилозим.
Буусул 2 шаклданиборат:
А) Бирмартамаг`лубиятгаучраганданкейинчиқибкетиш;
Б) Иккимартамаг`лубиятгаучраганданкейинчиқибкетиш.
Жамоаларнингсонижуфтбо`лгандаюқориданвапастданбаб-бараварсондагижамоаларбиринчитуро`йинлариданозодқилинади.
Жамоаларнингсонитоқбо`лганпайтлардабиринчитуро`йинларидажадвалнингпастиданюқориганисбатанбиржамоаортиқозодқилинади.
Кучлижамоаларбиринчитурнинго`зидамаг`лубиятгаучраб, чиқибкетишларнинголдиниолишучунуларнижадвалгатарқатибчиқишмумкин.
Саккизжамоаучунбирмаг`лубиятданкейинчиқибкетишусулидао`йинжадвалиқуйидагичатузилади.:


1- тур 2- тур 3- тур
(чоракфинал) (яримфинал) (финал)
1
1
2 3
3 3

4 3
5 5

6 8
7

8
8
Биринчитурданбошлабқатнашадиганжамоаларсонинианиқлашучунқуйидагиформуладанфойдаланилади:
(а-2 н) х 2 = Х
буердаа – қатнашаётганжамоаларсони,
2 н – қатнашаётганжамоаларсонигаяқин 2 нингкаррасигатенгжамоаларсони,
Масалан, қатнашаётганжамоаларнингсони – 10 гатенг, каррагаоширилганенгяқинсон 2куб = демак – 8
Формулани ечамиз:
(а-2)х = (10-2³) х 2 = (10-8) х 2 = 2х2=4;
жамоаларсони 10гатенгбо`лса, устинииккалатомониданучтаданжамоаажратибко`йилади, о`ртадагито`рттажамоаесабиринчитуро`йинларинибошлайди.
10 тажамоаучунжадвал.
1- тур 2- тур 3- тур 4- тур
(чоракфинал) (яримфинал) (финал)
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10

Жамоаларсонитоқбо`лса, биринчитурлдажадвалниннгтагиданбирсонортиқжамоао`йинларданозодқилинади.

Масалан, 11 жамоақатнашади. Унда:
( а - 2н ) Х 2 = (11 – 2³) Х 2 = (11 - 8) Х 2 = 3 Х 2 = 6
Демак, жадвало`ртасидан 6 тажамоа 1-читурмусобақаларинибошлайди, икккитаюқоридагиваучтапастдагирақамларгаега 5 тажамоаесамусобақаларнииккинчитурданбошлабдавометтиради.


1- тур 2- тур 3- тур 4- тур
(чоракфинал) (яримфинал) (финал)
1
2

3
4

5
6
7
8
9
10
11

Тасодифниёкииккикучлижамоаларни 1 читурдаучрабқолишинибартарафқилишмақсадидакучлижамоаларнитарқатишусулиданфойдаланишади. Кучлижамоаларнитарқатишмақсадида, уларгамаълумрақамларажратиладивауларорасидаалохидақуръаташланади.

Аралашусул. Мусобақалараралашусулибо`йичао`тказилгандаучрашувларнингбиркисмичикибкетиш, иккинчиқисмиесаайланмаусулидао`тказилади. Буусулмусобақалардақатнашаётганжамоларнингсонико`п хамдауларбир – бирлариданҳудудийжихатданузоқдажойлашганларидақо`лланилади. Бунда хаммажамоалармаълумбирҳудудларгаёкигурухларгабо`линади. Мусобақаларҳудудлардавагуруҳлардачикибкетишусулибо`ичао`тказилса, финалмусобақалариесаайланмаусулбо`йичао`тказилишимумкинвааксинчаагармусобақаларҳудудлардавагурухлардаайланмаусуслидао`тказилса, финалмусобақаларичикибкетишусулибо`йичао`тказилишимумкин.