Urganch davlat universiteti turizm va iqtisodiyot fakulteti
Turistik yo’nalishlarning paydo bo’lishi va shakllanishining
Download 0.61 Mb. Pdf ko'rish
|
- Bu sahifa navigatsiya:
- 1.3. Xorazm viloyatida turistik infratuzilmalarni rivojlantirishning huquqiy asoslari
|
1.2. Turistik yo’nalishlarning paydo bo’lishi va shakllanishining iqtisodiy asoslari Turistik yo’nalishlarning paydo bulishi va shakllanish omillari har xil bo’lib, ularning asosiylari quyidagilardan iborat. Turizm sohasi uchun birinchi omil bu qadrlarning bilim va tajriba potentsiali hisoblanadi (ishchi mutaxassis bulishi mumkin, lekin maxsus bilim va tajriba bulmasa turizmda ish ketmaydi), turmahsulotning soni va sifati, turizm rekreatsiya resurslariga, klimatik ob-xavo sharoitlariga, tarixiy va arxeologik joylarning sifat ko’rsatkichlariga, milliy o’yinlarning, bayramlarning va milliy tovarlarning soni va sifatiga, milliy taomlarning dunyo andozalariga javob berishiga, transport sifatiga va soniga qarab yo’nalishlar shakllanadi. Turizmda yo’nalishlarning ijtimoiy va iqtisodiy o’sishiga quyidagi gurux omillar ta’sir qiladi 5 :
almashish va davlatda barqarorlik; -iqtisodiy omillar, turistik tashkilotlar, infrastrukturaning sifati, iqtisodiy engilliklar, moliyaviy investitsiyalar, bank ssudalari; -tabiiy omillar, tarixiy va arxeologik inshootlar, daryo, dengiz va kullar, er osti davolovchi suvlar, toglardagi chiroyli manzaralar; -ilmiy-texnik omillar, zamonaviy xizmat ko’rsatish yullari va usullari, yangicha texnika va texnologiyalar, ilmiy tajribalar;
matnlarining mavjudligi va h.k.z. Insoniyat tarixining uzoq davri mobaynida iqtisodiy sabablar tufayli sayohatlar muhim o’lchovda qilinadi. Tovarini sotish va boshqa erlarda ish ko’rish maqsadida ruyobga chiqqan kuchishlar sayohatlarni tarkib toptirdi, Bularning yonida muqaddas erlarni ziyorat qilish va urushlardan qochish ham muhim sayohat sabablari orasida edi. Bu jihatdan sayohat qilishning ma’nosi qiyinchiliklar va
5 Tuxliev I.S. Turizm asoslari. Uslubiy qo’llanma. Samarqand.: SamISI, 2008 y. 17 tashvishlarga duchor bo’lishi edi. Ammo bugungi kunga kelib, hozirgi zamon insonlari turli xil sabablar tufayli sayohat qilayaptilar. Bu to’g’rida bir-biriga o’xshagan takliflar bor. Batafsil bo’lishi uchun bu erda sayohat motivlariga aloqador aniq ta’rif ustida to’xtalib o’tish zarur. Jon A.Tomasning taklifiga asosan 18 ta sayohat yo’nalishlari motivlari bo’lganini ifoda qilgan. Bular quyidagilardir: Ta’lim va madaniyatga aloqador yo’nalish motivlari; 1.Boshqa jamiyatlarning yashash va ishlash tarzini ko’rish. 2.Ajoyib erlarni tamosha qilish. 3.Aktual hodisalarni yanada yaxshi tushunish. 4,Madaniyat yoki san’at voqealarida ishtirok yetish, dam olish motivlari. 5.Kundalik hayotdan, monotonlikdan va konunlardan kochish. 6.Xush va o’yin-kulgili vaqt o’tkazish. 7.Yangi aloqalar o’rnatish. Etnik asosiy motivlar: 8.Kishining, oilasining negizi kelib chiqqan erlarni ziyorat qilish. 9.Kishining, oilasining do’stlari joylashgan erlarni ziyorat qilish. 10.Boshqa motivlar. 11 .Sog’liq (quyosh, quruq iqlim). 12.Sport faoliyatlari (so’zish, changida uchish, baliq tutish), 13.Iqtisodiy arzon yashash. 14.Sarguzasht (yangi erlar, insonlar, tajriba). 15.Moslashish. 16.O’zini oliyjanob qilib ko’rsatish. 17.Tarixiy erlarni ziyorat qilish. 18.Ijtimoiy motivlar (dunyoni tanish). Umuman olganda turistlarning psixologik xarakterlariga mos muomila shakllariga ko’ra har xil yo’nalishlar tashkil qilinib turistlar guruxlarga ajratiladi. Psixologik ma’lumotlar ichida kishi keng yashash tarzi, yaratgan obrusi, munosabatlari, sayohatga bo’lgan qiziqishi, oilaviy ahvolida ko’rsatgan muomalasiga qarab chiqiladi. Bu ma’lumotlarga asosan so’rov anketalari va o’zaro
18 uchrashuvlar bilan qo’shimcha kiritiladi. Turizm bo’yicha ispan olimi T.Plog tomonidan ro’yobga chiqarilgan sayohat yo’nalishining paydo bo’lishi motivatsiya bilan bog’liq tadqiqotlar natijasida farqli bir xulosa o’rtaga chiqqan. T.Plog izlanishlari natijasiga ko’ra sayohat qiladiganlar bo’linmaydigan davomli bir qator shaklda qo’yilsa, uch shakldagi yo’nalishlar qo’lga olinishi mumkin. Ko’p kishilar qatorning o’rtasida qolmokda. Ikkita uch nuqtada joylashganlari esa Plog tadqiqotining asosiy tamoyilini tashkil qiladi. Bu uch yo’nalishlarning birinchi uchiga “psixotsentrik”, boshqa uchiga “allotsentrik” nomi berilgan. Bular “psixotsentrik” uchida joylashgan kishilar siqilgan, tortinchok, sarguzashtni sevmaydigan insonlardir. “allotsentrik” uchida joylashganlari esa o’zlariga ishongan, sarguzashtni yoqtiradigan kishilardir. Bu ikki gurux xususiyatlariga ko’ra Plog boshqa turist tiplarini va boshqa ziyorat qilinadigan erlarning borligidan bahs etgan. Plogga ko’ra, “allotsentrik” bir tip mustaqil bir tajribaga o’xshay oladigan sayohatni, erishishi qiyin bo’lgan joylarni tanlaydi. Masalan, Afrika, Janubiy Amerika va kimsasiz orol kabi joylarda. O’rta nuqtada qolgan tiplar Gavai, Yevropa kabi tanilgan erlarga sayohat qiladilar. "Psixotsentrik" tipdagi bir turist esa, masalan, “Disney-land” ga paket (raskade) tur bilan kyetishdan mamnun bo’ladi. Bu ikkita uchda joylashgan tiplarning xususiyatlari shu shaklda ajratilishi mumkin.
“Allotsentrik” tiplar: Sarguzashtchi va o’z boshiga tadqiqotdan zavq oladi, kashfiyotdan zavqlanuvchi va yangi hayajonlarni istaydi. Kashfiyotsiz yerlarni borib ko’rishni hohlaydilar. Umuman, qiziqish doirasi katta. Turistik hususiyati bo’lmagan yerlarni sevadilar. O’ynash va ovqatlanish mavzusida, asosan, komfort va qulaylikni yoqtiradilar. Boshqa
o’lkaning insonlari bilan tanishishdan, madaniyatlari bilan qiziqishdan zavqlanadilar. "Psixotsentrik" tiplar: - Paket-tur tanlaydilar. -Unchalik faol emaslar. 19 -Quyosh, dengiz, qum kabi hammaning birgalikda qatnashadigan faoliyatlaridan zavk oladilar. - Ziyorat qilinadigan joylarga asosan tayyorada emas, balki avtomobil bilan borishni xush ko’rishadi. - Tanilgan bilingan joylarni tanlaydilar. - Xorijiy muhitdan rohatlanmaydilar.
markazlarini tanlaydilar. Turizm loyihalarini rivojlantirish bosqichlarning barchasida bo’lmoqdadir. Bu erda eng ma’lum va ahamiyatli muammo quyi tuzilmaning qaysi nisbatida turizm investitsiyasi bilan tug’ridan bog’lanishda bo’lganidir. Biror turistik joy uchun qilingan havo maydonining (aeroportning) kengaytirilishi, yangi bir quruqlik yo’lining qurilishi ayni vaqtda hamma mintaqa transportiga va boshqa sektorlarga foydali bo’lmoqtadir. M-n: turistik muassasalar kompleksi uchun ro’yobga chiqarilgan suv kanallaridan, kompleksning joylashish nuqtasidan shahar, tuman yoki qishloq aholisi ham foydalanadi. Turistik muassasalar ko’rish uchun qilingan quyi tuzilma investitsiyasi boshqa sektorlarda va qushni tumanlarda ham foydalanilganidan turistik muassasalar qurilishi sababi bilan ro’yobga chiqqan quyi tuzilma investitsiyasi tannarxini faqat u muassasalar bilan bog’likq ko’rish va u muassasalarning tannarxiga qo’shish va tannarx hisoblarini bunga ko’ra yuritish noto’g’ridir. Buning aksincha, turistik muassasalar asosan shahar mehmonxonalari, shaharning mavjud hamma quyi tuzilish imkonlaridan foydalanmoqdalar. Faqat bu foydalanish mavjud bir davlat xizmati investitsiyasidan foydalanish chegarasidan o’tmaydi.
Turizm
talabining investitsiyaga ta’siri, har
qancha investitsiya loyihalarining tayyorlanish bosqichida bozor vazifalarining ichkarisida o’rganilgan bo’lsa ham kqpincha ratsional bo’lmagan omillarga bog’liq bo’lgani uchun o’lchanish va baholantirilishi ham qiyindir. Ichki va tashqi turizm talabi faqat daromad kabi iqtisodiy omillarning rol o’ynagani bir soha bo’lmasdan moda, ko’rgazma, iste’mol havosi, snobizm, ijtimoiy-psixologik omillar kabi bir nechta
20 omil ham turizm talabining ta’sirchisidir. Turizm bozorini yaxshi o’rganish, xavas anketalarini qo’llash, davomli bozor nazorati qilish shartdir. Faqat, turizm sektoridagi loyihalarning xech bir vaqt har qaysi bir sektor loyihasi kabi oddiy bir shaklda buyurilib qo’lga olinmasligini bilish kerakdir. Shu sababli ham sektorlar orasi alternativ investitsiya loyihasi muhokamasini qilish juda qiyindir. Turizm investitsiyasi loyihalarining milliy iqtisodga bo’lgan ta’sirlari yuqori, hosil qilganlari korxona foydaliligi boshqa sektorlarga qaraganda juda kam qanoatlantiruvchi bo’lgani uchun bu loyihalarning baholanishida alternativ loyihalar asosiy o’rinni egallaydi va munosib ko’rilgan va loyihalarning rag’batlantirish tadbirlaridan keraklicha foydalanishlari asos qilib olinadi. Rivojlanayotgan mamlakatlar uchun jismoniy rejalashtirish ishlarining bir butunlik ichida yuritilishida hisoblanmaydigan foydalar bo’lmoqdadir. Turizmda investitsiya loyihalarini moliyalashtirish manbalari turizm investitsiya loyihalarida bajarila olishning tekshirilishi uchun, oldin investitsiya loyihasining ruyobga chiqarilishi tahlil qilinadi. Undan keyin, rivojlantirish ishlarining yuzaga chiqargani natijalar, ma’lum kriteriyalar jihatidan mezonlashtirish tahlili tobe tutiladi. Shunday qilib, investitsiya loyihalarining moliyalashtirilishi tugatilgan loyihalarning tadbiq qilish sohasiga qo’yilish yoki qo’yilmasligi qaror qilinadi, investitsiya alternativlaridan qaysisining yoki qaysilarining tanlanishida makro va mikro iqtisodiy yo’nalishidan manfaatli bo’lishi aniqlangan bo’ladi. Loyihani moliyalashtirish operatsiyasining ob’ektiv bir ko’z bilan va ma’lum mezonlarga asoslanib yuritilishi, beriladigan qarorning to’g’riligi va manba ta’minlanishida eng samarali sohalarning belgilanishi majburiydir. Shunday ekan loyihani tayyorlagan kishi yoki gurux mavzuga odatlanganligi sababida qilingan xatolarni aynan qabul qilish va yangilash orzusida bo’ladi. Shu sababli, investitsiya loyihalarini moliyalashtiradigan kishi yoki gurux bilan tayyorlangan kishi yoki guruxning farqli bo’lishi mavzusi ustida talabchanlik bilan yoritilishi kerak, har qancha turizmda baza yaratish, valyuta kirimini yaratish kabi funktsiyalarga sohib bo’lsa ham bu hususiyatlar turizm sohasida qilinadigan har
21 qanday investitsiyaning munosib bo’lish yoki bo’lmasligini qaror bera olish uchun etarli soliqlar emasdir. Shu sababli turizm investitsiya loyihalarining hosil qiladigani foydalar bilan keltiradigani tannarxlarning qiyoslanish yo’liga ketilishi kerak. Xususan, industriya loyihalarining moliyalashtirilishida qo’llanilgan uslublar, turizm investitsiyasi loyihalarini moliyalashtirish uchun ham joriy qilinadi. Turizmda investitsiya loyihalarining moliyalashtirilishi uchun oldin bozor izlanishlari aniqlangan bo’lishi, to’liqliq nisbatlari bilan loyihada qo’llaniladigan narxlarning sog’lom va ishonchli soliqlarga tayanib tayanmasligi nazorat qilinishi kerak.
Turizmda investitsiya loyihalari, ma’lum bir tovar yoki xizmat ishlab chiqarilishga ajratilishi, ko’zlangan manbalarning iqtisodiy va moliyaviy tomondan avantajli bir ta’minlanish bo’lish bo’lmasligini ko’rsatishi yuzasidan ro’yobga chiqarilmoqdadir. 1.3. Xorazm viloyatida turistik infratuzilmalarni rivojlantirishning huquqiy asoslari
Turizm sohasiga oid ishlab chiqilgan ilk me'yoriy hujjat bu - O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 1992-yil 27-iyuldagi «O'zbekturizm» MKni tashkil etish to'g`risida» 6 gi Farmoni va O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining shu yil 20-oktyabrdagi «O'zbekturizm» MK faoliyatini tashkil etish masalalari haqida»gi qaroridir. Mamlakatimizda jahon andozalariga javob beradigan turizm tizimini barpo etish, ushbu soha boshqaruvini takomillashtirish, uning iqtisodiy samaradorligini oshirish, shuningdek, mamlakatimizda mavjud bo'lib kelgan va sobiq ittifoqqa bo'ysungan turistlik tashkilotlar va muassasalarni respublika ihtiyoriga o'tkazish ushbu farmon va qarorning bosh maqsadi qilib olindi. Mazkur farmon O'zbekistonda turizm sohasini takomillashtirish, uni yangi bosqichga ko'tarish, «O'zbekturizm» MK ni tuzish uchun dastur bo'lib hizmat qildi. Keyingi yillarda ishlab chiqilgan muhim hujjatlar qatoriga O'zbekiston Respublikasi Prezidentining 1995-yil 2-iyundagi «Buyuk Ipak yo'li» ni qayta tiklashda O'zbekiston Respublikasi ishtirokini avj oldirish va Respublikada xalqaro turizmni
6
ma’lumotlaridan foydalanildi. 22 rivojlantirish borasidagi chora-tadbirlar to'g`risida»gi farmoni hamda mazkur farmonni amalga oshirish maqsadida e'lon qilingan O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2007-yil 3-iyundagi «O'zbekiston Respublikasida xalqaro turizmning zamonaviy infratuzilmasini barpo etish chora-tadbirlari to'g`risida» 7 gi qarorini kiritish mumkin. O'zbekiston tarihi uzoq ajdodlari buyuk, madaniy merosi sermazmun ko'hna yurtlardan biridir. Ayniqsa, mamlakatimizni sharq va g`arbni bog`lab turuvchi «Buyuk Ipak yo'li» dagi belbog` sifatida yahshi bilamiz. «Buyuk Ipak yo'li» qariyib ikki ming yillik tarihga ega. Uning bir uchi Hitoy bo'lsa, ikkinchi uchi Italiyadir. Bu yo'lni «Ipak yo'li», «Karvon yo'li» deb ham ataladi. Bunday nom berilishiga sabab, ipak mahsulotlari karvonlar orqali tashib o'tilgan, Shuningdek, bronza, chinni, jun hom-ashyolari va ulardan tayyorlangan buyumlar ham olib o'tilgan. «Buyuk Ipak yo'li»da nafaqat savdo-sotiq, shu bilan birga madaniyat, san'at, ilm-fan, ma'naviyat, ma'rifat, odobu-ahloq, tinchlik, turizm, targ`ibot-tashviqot (reklama), talab va taklif (marketing) ham muttasil shakllangan, yuqori darajaga etgan. «Buyuk Ipak yo'li»da ko'hna Turkiston hududi yetakchi o`ringa, Samarqand, Buhoro, Hiva, Termiz, Ho'jand, Chorjuy kabi shaharlar esa muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Hozirgi O'zbekiston hududi bu yo'lning qoq markazida joylashgan. Sohibqiron Amir Temur davrida «Buyuk Ipak yo'li» keng rivojlangan. Shularni e'tiborga olib, qabul qilingan ushbu hujjatlar g`oyat muhim xalqaro turizm yo'nalishi - «Buyuk Ipak yo'li»ni qayta tiklash, bunga horijiy turistlarni jalb etish, shuningdek, mamlakatimizda zamonaviy turizm siyosatini vujudga keltirishga asosiy maqsadni qaratdi. Buning uchun esa: «Buyuk Ipak yo'li»dagi shaharlar - Samarqand, Buhoro, Hiva va Toshkentda xalqaro turizm bo'yicha mahsus ochiq iqtisodiy mintaqalar tashkil etish, mazkur shaharlarning aeroportlari va temir yo'l vokzallarida horijiy turistlar uchun bojhona rasm- rusumlarining xalqaro me'yorlarga mos soddalashtirilgan tartibi, tranzit turistlar uchun mahsus bojhona zonalari, turistlik tashkilotlar uchun soliq imtiyozlari joriy qilish, imtiyozli kredit berish ko'zda tutildi. Farmon va qarorlarning muhim jihatlaridan biri shu bo'ldiki, unda O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi
7
ma’lumotlaridan foydalanildi 23 huzurida turizm bo'yicha Idoralararo Kengash tuzilib, ushbu Kengash faoliyatining asosiy vazifalari sifatida quyidagilar belgilab berildi: a) turizm sohasida iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish; b) jahon andozalari darajasida kichik va o'rta mehmonhonalar, motellar va kempinglar tarmog`i shakllantirilishini muvofiqlashtirish; c) sayr-tamoshalar zamonaiy industriyasini, madaniy va sport – sog`lomlashtirish markazlarini barpo etishga ko'maklashish; d) noyob turizm imkoniyatlari va tarihiy - madaniy merosini keng ko'lamda targ`ib qilinishi va maskanlashtirishni tashkil etish; e) turizm tizimida muvofiqlashtirilgan ilmiy-tehnikaviy va investitsiya siyosatini o'tkazish; f) turizm sohasida kadrlarni tayyorlash va qayta tayyorlashni ta'minlash. Yurtimizda turizm ishini yanada rivojlantirish va uni tashkil etishni takomillashtirish, turizm
hizmatlari bozorida kichik va
o'rta turistlik tashkilotlarining qatnashishini faollashtirish, horijiy sarmoyadorlarni turizm sohasidagi faoliyatga keng jalb qilish maqsadida O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 1998-yil 8-avgustda «Turizm tashkilotlari faoliyatini tashkil etishni takomillashtirish to'g``risida» qaror qabul qildi. Qarorda hususiy turistlik tashkilotlar uyushmasi (bundan buyon - HSTU) ni tashkil etish va uni «O'zbekturizm» MK tarkibiga a'zo sifatida kirishi belgilab berildi. Shuningdek, «O'zbekturizm» MK HSTUga turistlik tashkilotlar faoliyatini tashkil etish, marketing, malakali kadrlar tayyorlash va ularni qayta tayyorlash hamda turizm faoliyati sohasida qonun hujjatlariga rioya etish bilan bog`liq masalalarda uslubiy va huquqiy yordam ko'rsatishni ma'lumot uchun qabul qilindi. Qarorga muvofiq, MK tarkibiga kiruvchi korhona va tashkilotlar ro'yhatiga, boshqaruv hodimlarining cheklangan soni 55 nafardan iborat bo'lgan (hizmat ko'rsatuvchi hodimlarsiz) ijro etuvchi apparat tuzilmasiga, HSTU ning namunaviy tashkiliy tuzilmasiga va uning boshqaruvini ijro etuvchi apparatining namunaviy tuzilmasiga ilovalarga muvofiq rozilik berildi. HSTU boshqaruvi raisi lavozimiga ko'ra «O'zbekturizm» MK raisining o'rinbosari hisoblanadigan bo'ldi. HSTU faoliyatining asosiy yo'nalishlari 24 etib quyidagilar belgilandi: · «Buyuk Ipak yo'li» ni tiklashda, respublikada turizmning zamonaviy infratuzilmasini rivojlantirishda faol qatnashish; · uyushma a'zolari bo'lgan hususiy turizm tashkilotlariga ko'maklashish va ular faoliyatini muvofiqlashtirish; · turizm sohasida marketing tadqiqotlarini o'tkazish; · hususiy turizm
tashkilotlarini rivojlantirishga
horijiy
sarmoyadorlarni va
mamlakatimizdagi yuridik va jismoniy shahslarning mablag`larini jalb qilish; · «O'zbekturizm» MK da, davlat organlarida va jamoat tashkilotlarida uyushma a'zolari bo'lgan hususiy sayyohlik tashkilotlarining manfaatlarini ifodalash; · uyushma a'zolariga axborot, maslahat va uslubiy yordam ko'rsatish; · turizm biznesi sohasida hodimlarning kasb tayyorgarligiga va ularni qayta tayyorlashga ko'maklashish. O'zbekistonda turizm sohasini yangi bosqichga ko`tarishda Respublika Prezidentining 1999-yil 15-apreldagi «2005 - yilgacha bo'lgan davrda O'zbekistonda turizmni rivojlantirish Davlat dasturi to'g`risida» 8 gi Farmoni alohida ahamiyatga egadir. Ushbu Farmon millatlararo aloqalarni kengaytirish va mustahkamlashga ko'maklashish hamda xalqaro turizm bozoriga uzviy qo'shilish, O'zbekistonning madaniy-tarihiy va ma'naviy merosini jahon hamjamiyatiga targ`ib qilish, shuningdek, turistlarga hizmat ko'rsatish sifatini xalqaro andozalar darajasiga ko`tarish maqsadida qabul qilinib, 2005 - yilgacha bo'lgan davrda O'zbekistonda turizmni rivojlantirish Davlat dasturi va uni amalga oshirish bo'yicha Muvofiqlashtiruvchi Kengash tarkibi tasdiqlandi. Farmonda mulkchilik shaklidan qat'iy nazar, turistlik tashkilotlar horijdan keltiriladigan tehnologiya va mehmonhona uskunalari, turizm maqsadlariga mo'ljallangan transport vositalari uchun bojhona bojlari to'lashdan uch yil muddatga ozod qilinishi ko'rsatib o'tildi. Shuningdek, «O'zbekturizm» MK tizimidagi korhonalarga horijiy turistlarga erkin ayirboshlanadigan valyuta hisobidan turistlik hizmat va qo'shimcha hizmat ko'rsatish huquqi berilib, buning uchun mahsus kassalar ochilishiga ruhsat berildi. «Umid» jamg`armasi har yili studentlarni turizm industriyasi mutahassisliklari bo'yicha yetakchi horijiy mamlakatlarga ta'lim olish uchun yuborishni ko'zda tutishi ko'rsatib o'tildi. O'zbekiston Respublikasining Tashqi ishlar, Moliya va
8
www.lex.uz ma’lumotlaridan foydalanildi. 25 Madaniyat ishlari vazirliklarining va «O'zbekturizm» MKning O'zbekiston Respublikasining AQSH, Yaponiya, Buyuk Britaniya, Germaniya, Fransiya va Italiyadagi elchihonalarida madaniyat va turizm masalalari bo'yicha maslahatchi lavozimi birliklarini joriy etishlariga ijozat berildi. Ushbu Davlat dasturi olti bo'limdan iborat bo'lib,
nomlanib, unda O'zbekiston Respublikasining «Turizm to'g`risida» gi qonunini tayyorlash, fuqarola-rimizning horijga chiqishi va O'zbekistonga horijiy fuqarolarning kirishi haqidagi takliflarni o'rgangan holda, horijiy turistlar uchun boj, viza va boshqa hujjatlarni rasmiylashtirish Nizomiga o'zgartirishlar kiritish; Madaniy meros yodgorliklarining to'liq ro'yhatini tuzish va nashr etish; yodgorliklarni noqonuniy tarzda olib chiqib ketgan va ularga ziyon etkazilgan hollarda davlat, jamoat tashkilotlarining, yuridik va jismoniy shahslarning javobgarliklari haqidagi tartibni tayyorlash vazifalari belgilab berildi. Mazkur bo'limda belgilab berilgandek «Turizm to'g`risida»gi qonun 1999-yil 20-avgustda qabul qilindi, boj va viza hujjatlarini rasmiylashtirish Nizomiga o'zgartirishlar kiritildi, hullas barcha vazifalar to'liq amalga oshirildi. 2-bo'lim: «O'zbekturizm» MKning 1999-2005 yillardagi investitsiya siyosati» 9 ,-deb
nomlanib, unda
Samarqand shahrida «Prezident-otel» mehmonhonasi qurilishi (mablag`ning 85% horij
investitsiyasi, 15%
«O'zbekturizm» MK hisobidan), shahardagi «Samarqand» mehmonhonasini qayta tiklash (8 mln AQSH dollari. Horijiy va mahalliy sarmoya); Hivada yangi mehmonhona qurilishi (bu ham 85% ga 15%), Urganchda «Horazm» mehmonhonasini qayta tiklash (7,5 mln AQSH dollari, Hindiston krediti); Toshkent shahridagi «O'zbekiston» mehmonhonasini qayta tiklash (31,5 mln AQSH dollari, horijiy sarmoya). Shuningdek, 50-60 o'rinli 2-3 yulduzli mehmonhona qurilishi (20 mln AQSH dollari, horijiy va mahalliy sarmoya); Toshkent viloyati Chorvoq suv ombori hududida dam olish zonasi va golf klubi qurilishi (100 mln AQSH dollari, horijiy sarmoya); Buhorodagi «Buhoro»
9 O'zbekturizm» MK ma’lumotlaridan foydalanildi. 26 mehmonhonasini qayta tiklash (8 mln AQSH dollari, horijiy sarmoya); Andijondagi 60 o'rinli yangi mehmonhona qurilishi (12 mln AQSH dollari, horijiy va mahalliy sarmoya), shahardagi «Oltin Vodiy» mehmonhonasini qayta tiklash (8 mln AQSH dollari, horijiy va mahalliy sarmoya); Jizzahdagi «O'zbekiston» mehmonhonasini qayta tiklash (10 mln AQSH dollari, horijiy va mahalliy sarmoya); Termizdagi mehmonhonani qayta tiklash (6 mln AQSH dollari, horijiy va mahalliy sarmoya); SHahrisabzdagi «SHahrisabz» mehmonhonasini qayta tiklash (6 mln AQSH dollari, horijiy va mahalliy sarmoya) kabi juda katta mablag` talab etiladigan vazifalar belgilab olindi. Shuningdek, Avtobus - avtomobil parkini modernizatsiyalashtirish (zamonaviylashtirish) uchun 12 mln AQSH dollari, kichik hususiy mehmonhonalar va otellar qurilishi uchun 30 mln AQSH dollari miqdorida sarmoya talab qilinishi belgilab berildi. Ushbu bo'limda belgilab berilgan vazifalardan asosiylari ham amalga oshirildi. Toshkent shahrining o'zida «O'zbekiston», «Toshkent», «Rossiya», «Do'stlik», «Turon» kabi
mehmonhonalarni modernizatsiyalashtirilganligiga yoki Samarqand shahridagi «Prezident - otel» mehmonhonasini bunyod etilganligiga bugun guvohmiz. Shuningdek, boshqa viloyatlardagi vazifalar ham amalga oshirildi.
diqqatga sazovor joylari haqida turistlarga ma'lumot berish va turmahsulotlarni taklif qilish maqsadida internet, E-mail xalqaro informatsiya tarmog`laridan foydalanishni rivojlantirish; Gid-ekskursovodlar uchun respublika tarihi, siyosiy hayoti, madaniy-tarihiy merosi, turizm imkoniyatlari, asosiy qonunlari, ijtimoiy fan va madaniyat sohasidagi yutuqlari haqidagi barcha axborotlarni o'zida mujassamlashtirgan informatsion-uslubiy ma'lumotnoma (spravochnik) ishlab chiqish; har yili Toshkent shahrida xalqaro «Buyuk Ipak yo'li» turistlik yarmarkasini o'tkazish, shuningdek, yirik xalqaro turistlik yarmarkalarda ishtirok etish; Yangi va mahsus turistlik turlarni ishlab chiqish (tarihiy, ekologik, ekzotik va sport); «Turizm - revyu» teleko'rsatuvini doimiy ravishda tashkil etish, O'zbekistonning tarihiy va madaniy yodgorliklariga oid kinofilmlar ishlab chiqarish, reklama prospeketlarini va hususiy «Buyuk Ipak yo'li» axborot -
27 reklama haftalik gazetasini nashr ettirish; Informatsiya olish va almashish maqsadida xalqaro tashkilotlar (BTT, YUNYESKO, YUNID, PROON) bilan hamkorlikni faollashtirish. Rivojlangan davlatlar turizm tashkilotlari bilan tajriba almashish asosiy vazifa sifatida karaldi. Bu bo'limda ham belgilangan internet va saytlar xalqaro informatsiya tarmoqlaridan foydalanish, gidlar uchun ma'lumotnomalar ishlab chiqish, har yilgi turyarmarkani o'tkazish, xalqaro turtashkilotlar bilan hamkorlikni yo'lga qo'yish kabi va boshqa vazifalar amalga oshirilib kelinmoqda.
ko'tarish, turizm infratuzilmasini har tomonlama rivojlantirish»,-deb nomlanib, unda Toshkent, Samarqand, Buhoro va Hiva shaharlaridagi turistlarni ijaraga avtomobil vositalari bilan ta'minlash; Markaziy Osiyo respublikalari uchun mutahassislarni tayyorlash maqsadida Toshkent shahrida BTTning malaka oshirish institutini tashkil etish; BTT orqali turizm bo'yicha xalqaro markazlarda (Amerika, Yevropa va Osiyo mamlakatlari) «O'zbekturizm» MK hodimlarini, turizm va gid- tarjimonlik bo'yicha mutahassislarni o'qitish, tayyorlash va qayta tayyorlash; Madaniy-tarihiy inshootlarda halq ijodi va hunarmandlik mahsulotlari sotish uchun kioskalar tashkil etish, halq urf-odatlari, an'analarini namoyish etuvchi videoroliklar tayyorlash va ularning savdosini tashkil etish; Muzey kolleksiyalari va arheologik topilmalar nusxalaridan tayyorlangan sovg`alar ishlab chiqarishni tashkil etish; Turizm ob'ektlarida milliy urf-odatlar va an'analarni namoyish etish; Mulkchilik shaklidan qat'iy nazar turizm tashkilotlari faoliyatini muvofiqlashtirish va ularning rahbarlarini attestatsiyadan o'tkazish; turistlik hizmat ko'rsatish andozalariga muvofiqlikni nazorat qilib borish masalalariga asosiy e'tibor qaratildi. Mazkur bo'limda belgilab berilgan vazifalar ham amalga oshirilmoqda. 5-bo'lim: «Jahon merosi, madaniyati va tarihiga kiruvchi qo'riqhonalar, yodgorlik shaharlarini muhofaza etish va ulardan maqsadli foydalanish bo'yicha tadbirlar»,-deb nomlanib, unda quyidagi yo'nalishlarga e'tibor qaratildi: xalqaro ilmiy-amaliy turistlik ekspeditsiyalarni tashkil etish yordamida horijdagi Vatanimiz madaniyati, tarihi, fani va san'ati yodgorliklarining qimmatini o'rganish;
28 milliy boylar, an'anaviy choyhonalar, halq amaliy san'ati va ko'rgazmalarini tashkil etish va ularni turizm marshrutlariga kiritish; turizm ob'ektlarini mamlakatimiz tarihi bilan bog`liq tarihiy va madaniy yodgorliklarni doimiy ravishda qayta tiklash. 6-bo'lim: «Ichki turizmni tashkil etish bo'yicha tadbirlar»,-deb nomlanib, unda Samarqand, Buhoro, Hiva shaharlari turizm markazlarida piyoda yuruvchi turistlar uchun mahsus yo'laklar tashkil etish; Toshkent, Samarqand, Buhoro, Hiva shaharlari va Farg`ona vodiysiga ma'naviy - ma'rifiy va tarihiy ekskursiyalarni tashkil etish; o'quvchi yoshlarimizni o'tmish merosimizga hurmat, vatanparvarlik ruhida tarbiyalash maqsadida muzeylarda doimiy ravishda ochiq eshiklar kunini o'tkazish; bolalar uylari tarbiyalanuvchilari va kam ta'minlangan oilalar farzandlari uchun bepul ekskursiyalar tashkil etish; O'zbekiston fuqarolari uchun Imom Buhoriy, al-Farg`oniy, Bahovuddin Naqshband, al-Horazmiy, at-Termiziy, SHayh Najmiddin Kubro va boshqa o'tmish allomalarimizning memorial majmualariga ekskursiyalar tashkil etish vazifalari belgilab berildi. Bu boradagi ishlar ham hozirda amalga oshirilmoqda. Navbatdagi hujjatlar - O'zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1996-yil 21-noyabrdagi «Horijiy fuqarolarning va fuqaroligi bo'lmagan shahslarning O'zbekiston Respublikasiga kelishlari, ketishlari, buyerda bo'lishlari va tranzit o'tishlari tartibi to'g`risida» 10 gi qarori va unga Respublika Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 16-apreldagi qarori
bilan o'zgartirishlar va qo'shimchalarning kiritilishi bo'ldi. Ushbu qarorlarda «Horijiy fuqarolarning va fuqaroligi bo'lmagan shahslarning O'zbekiston Respublikasiga kelishlari hamda O'zbekiston Respublikasidan ketishlari tartibi» tasdiqlandi. Tartibning birinchi bo'limi «Umumiy qoidalar»,-deb nomlanib, unda respublikamizga kelish va ketishga haqli deb - hususiy hamda hizmat ishlari bo'yicha, turizm, dam olish, o'qish, ishlash, davolanish va doimiy yashash uchun borayotgan shahslar va boshqa masalalar belgilab berilgan. Ikkinchi bo'lim «O'zbekiston Respublikasiga kelish «viza» larini rasmiylashtirish tartibi»,-deb nomlanib, uning 12-bandida, ayniqsa
10
ma’lumotlaridan foydalanildi. 29 to'liq ma'lumotlar mujassam. Uchinchi bo'lim «O'zbekiston Respublikasidan ketish «viza» larini
rasmiylashtirish tartibi», to'rtinchi bo'lim
«O'zbekiston Respublikasiga kelish va undan ketish huquqidagi cheklashlar», beshinchi bo'lim «Chet elga ketish huquqi rad etilganligi ustidan shikoyat qilish tartibi» 11 ,-deb nomlangan. Shuningdek, ushbu qarorlarda «Horijiy fuqarolar va fuqaroligi bo'lmagan shahslarning O'zbekiston Respublikasida bo'lishlari qoidalari» tasdiqlangan. Bu qoidaning birinchi bo'limi «Umumiy qoidalar», ikkinchi bo'limi «O'zbekiston Respublikasida vaqtincha bo'luvchi horijiy fuqarolarni ro'yhatga olish»,-deb nomlangan. qoidaning 13-bandida: mehmonhonalar, davolash muassasalari, sanatoriylar, dam olish uylarining mas'ul shahslari tomonidan kelib joylashgan shahslarning hisobi yuritiladi. 19-bandida: Mehmonhonalar ma'muriyati O'zbekiston Respublikasiga kelish «viza» siga ega bo'lmagan, shuningdek, boshqa qoida buzishlarga yo'l qo'ygan horijiy fuqarolar to'g`risida hududiy ichki ishlar organlariga zudlik bilan habar qilishga majburdir. Bunday shahslarni mehmonhonalarda rasmiylashtirish va mehmonhonalarga joylashgan horijiy fuqarolarning bo'lish muddatini uzaytirish qabul qiluvchi tashkilotlarning yozma iltimosnomasida (turistlar uchun turning amal qilish muddatida) ko'rsatilgan, lekin «viza» ning amal qilish muddati darajasida oshiriladi»,- deyiladi. Uchinchi bo'lim «Horijiy fuqarolarga O'zbekiston Respublikasida doimiy yashash uchun ruhsatnomalar berish», to'rtinchi bo'lim «Horijiy fuqarolarning O'zbekiston Respublikasi hududida yurishlari», beshinchi bo'lim «O'zbekiston Respublikasida bo'lish muddatini qisqartirish va undan chiqarib yuborish»,-deb nomlangan. Vazirlar Mahkamasining mazkur qarorlarida, shuningdek, «Horijiy fuqarolarning, fuqaroligi bo'lmagan shahslarning O'zbekiston Respublikasi hududi orqali tranzit o'tishlari qoidalari» ham tasdiqlangan. O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «Respublika davlat boshqaruvi organlari tizimini takomillashtirish to'g`risida» 2003-yil 9-dekabrdagi Farmonini bajarish yuzasidan va turizm soh asi Vazirlar Mahkamasi tomonidan 2004-yil 28-iyulda «O'zbekturizm» MK faoliyatini yanada takomillashtirish to'g`risida» gi qarori qabul qilinganligini alohida ta'kidlab o'tish
11
www.lex.uz ma’lumotlaridan foydalanildi. 30 lozim 12 . Qarorda «O'zbekturizm» MKning tashkiliy tuzilmasi va markaziy apparat hodimlarining cheklangan umumiy soni 45 nafar, shu jumladan boshqaruv hodimlari 30 nafar bo'lgan markaziy apparati tuzilmasi ham tasdiqlandi. «O'zbekturizm» MKning tashkiliy tuzilmasi: Mintaqaviy bo'limlar uchta viloyatda saqlanib qolgan: Samarqand mintaqaviy bo'limi, Horazm mintaqaviy bo'limi, Buhoro mintaqaviy bo'limi. hududiy sayohat va ekskursiya byurolari davlat korhonalari (bundan keyin SEB dk) esa yettita viloyatda tashkil etildi: Surhondaryo SEB dk, Qashqadaryo SEB dk, Navoiy SEB dk, Qoraqalpog`iston SEB dk, Jizzah SEB dk, Namangan SEB dk, Farg`ona SEB dk. «O'zbekturizm» MK tizimida quyidagi mehmonhona komplekslari saqlanib qoldi: «Afrosiyob- Palas» mehmonhona kompleksi davlat korhonasi, «Buhoro-Palas» mehmonhona kompleksi davlat korhonasi, «Hiva» turizm ekskursiya kompleksi davlat korhonasi, «Jayhun» mehmonhona kompleksi davlat korhonasi, «Horazm» mehmonhona kompleksi davlat korhonasi, «Uzolmonhotelz» qo'shma korhonasi. Hizmat ko'rsatuvchi tuzilmalardan «Dispetcherlashtirish va hizmat ko'rsatish markaziy boshqarmasi» davlat korhonasi, «Respublika ilmiy-o'quv konsalting markazi» davlat korhonasi, «qurilayotgan ob'ektlar direkciyasi» davlat korhonasi ham milliy kompaniya tizimida saqlanib qoldi. Xorazm viloyatida turizm sohasida ko’rsatilayotgan xizmatlar sifatini yanada yaxshilash, ijtimoiy infratuzilma ob’ektlarini qurish va rekonstruktsiya qilishga yo’naltirilgan qo’shimcha loyihalarni amalga oshirish uchun qulay shart- sharoitlar yaratish maqsadida Vazirlar Mahkamasining “Xorazm viloyatida turistik infratuzilmaning qo’shimcha ob’ektlarini barpo etish to’g’risidagi” 2013 yil 20 sentyabrda 261-sonli Qarori 13 qabul qilindi: Unda quydagilar o’z aksini topgan: 1.Xorazm viloyati hokimligi, O’zbekiston Respublikasining Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo’mitasi, Madaniyat va sport ishlari vazirligi, Tashqi iqtisodiy aloqalar, investitsiyalar va savdo vazirligi, Moliya vazirligi, Iqtisodiyot vazirligi, «O’ztransgaz» aktsiyadorlik kompaniyasi, «O’zbekturizm» milliy kompaniyasi
12 «O'zbekturizm» MK ma’lumotlaridan foydalanildi. 13
www.lex.uz ma’lumotlaridan foydalanildi. 31 hamda O’zbekiston Respublikasi Prezidentining «Xorazm viloyatining sanoat salohiyatini, infratuzilmasi va turizm sohasini rivojlantirish, obodonchilikni va aholi suv ta’minotini tubdan yaxshilash bo’yicha kompleks dasturiy chora- tadbirlarni ishlab chiqish to’g’risida» 2012 yil 25 oktyabrdagi F–3921-son farmoyishi bilan tuzilgan Xorazm viloyatida turizm sohasini rivojlantirish dasturini ishlab chiqish bo’yicha ishchi guruhning: davlat mulkining bo’sh turgan ob’ektlarini investitsiya majburiyatlari qabul qilish sharti bilan sotish; Urganch shahri, O’zbekiston ko’chasi manzilida joylashgan, «O’ztransgaz» aktsiyadorlik kompaniyasining «Urganchtransgaz» sho’’ba korxonasiga tegishli bo’lgan sobiq «Bolalar dunyosi» do’koni binosini baholash tashkiloti tomonidan aniqlangan 970,42 mln so’m miqdoridagi qiymat bo’yicha, 275,0 mln so’m miqdoridagi dastlabki to’lovni to’lagan va qolgan summani choraklar bo’yicha teng ulushlarda taqsimlab 5 yilda bo’lib-bo’lib to’lagan holda «Infinbank» xususiy ochiq aktsiyadorlik tijorat bankiga uning Xorazm viloyatidagi filialini tashkil etish uchun sotish; Yangi turizm ob’ektlarini 2013—2015 yillar davrida Xorazm viloyatida turizm sohasini rivojlantirish dasturiga kiritish to’g’risidagi takliflariga rozilik berilsh. 2. Investorlar jahon standartlariga muvofiq bo’lgan, kamida uch yulduzli mehmonxona darajasida munosib xizmat ko’rsatish sifatiga ega bo’lgan zamonaviy mehmonxonalar, shuningdek ushbu qarorga davlat mulki ob’ektlari bazasida xizmatlar sohasining boshqa ob’ektlarini barpo etish bo’yicha investitsiya majburiyatlarini o’z zimmasiga oladilar; sobiq «Bolalar dunyosi» do’konining binosini sotishdan tushgan mablag’lar summasi 275,0 mln so’mini binoning balans qiymatini qoplash uchun «O’ztransgaz» aktsiyadorlik kompaniyasining «Urganchtransgaz» sho’’ba
korxonasiga va 695,42 mln so’mini xayriya tarzida — Xiva tumanida joylashgan va Xorazm viloyatida turizm sohasini rivojlantirish dasturi doirasida buziladigan 32 ko’chmas mulk ob’ektlarini buzish xarajatlarini qoplash uchun Xorazm viloyati hokimligining maxsus hisob raqamiga yo’naltirish yo’li bilan taqsimlanadi. 3. O’zbekiston Respublikasining Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo’mitasi «Kengashlar uyi» binosini (Xiva shahri, Markaz ko’chasi, 1-uy manzilida) va FHDYo binosini (Urganch shahri, Xonqa ko’chasi, N.Kubro nomidagi bog’ hududi manzilida) sotishdan tushgan mablag’larni Xiva tumanida joylashgan va Xorazm viloyatida turizm sohasini rivojlantirish dasturi doirasida buziladigan ko’chmas mulk ob’ektlarini buzish xarajatlarini qoplash uchun Xorazm viloyati hokimligining maxsus hisob raqamiga o’tkazish. 4. O’zbekiston Respublikasining Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo’mitasi, Xorazm viloyati hokimligi balansda saqlovchilar hamda «O’zbekturizm» milliy kompaniyasi bilan birgalikda investitsiya majburiyatlari to’liq hajmda bajarilgandan keyin, ob’ektga mulk egasi huquqini berish sharti bilan investitsiyalar kiritish jadvalini tasdiqlagan holda investorlar bilan ushbu qarorga 1-ilovada ko’rsatilgan davlat mulki ob’ektlari bo’yicha tegishli oldi-sotdi shartnomalarini tuzsish. 5. Xorazm viloyati hokimligi balansda saqlovchilar bilan birgalikda – ushbu qarorda ko’rsatilgan davlat mulki ob’ektlarining investorlarga berilishi- qabul qilinish; O’zbekiston Respublikasi «Ergeodezkadastr» davlat qo’mitasi bilan birgalikda — ushbu qarorga davlat mulki ob’ektlariga kadastr hujjatlari rasmiylashtirilish; O’zbekiston Respublikasi Davlat arxitektura va qurilish qo’mitasi bilan birgalikda — ta’mirlash-qurilish ishlarini amalga oshirish uchun investorlarga zarur bo’lgan ruxsatnoma va loyiha-smeta hujjatlari tasdiqlanish; O’zbekiston Respublikasining Xususiylashtirish, monopoliyadan chiqarish va raqobatni rivojlantirish davlat qo’mitasi bilan birgalikda — Urganch shahri FHDYosining yangi bino qurilishi tugallangunga qadar foydalanilmayotgan davlat mulki binosida vaqtincha joylashtirilishini (ijara to’lovisiz) ta’minlash.
33 6. «O’ztransgaz» aktsiyadorlik kompaniyasi «Urganchtransgaz» sho’’ba korxonasi tomonidan «Infinbank» xususiy ochiq aktsiyadorlik tijorat banki bilan sobiq «Bolalar dunyosi» do’koni binosining oldi-sotdi shartnomasi tuzilishini ta’minlash. 7. Xorazm viloyati hokimligi, O’zbekiston Respublikasi Davlat soliq qo’mitasi hamda Aloqa, axborotlashtirish va telekommunikatsiya texnologiyalari davlat qo’mitasining Toshkent axborot texnologiyalari universiteti Urganch filialining Urganch shahri, Yangi Urganch ko’chasi, 18-uy manzilida joylashgan ma’muriy binosini Xorazm viloyati davlat soliq boshqarmasiga tekin berish to’g’risidagi taklifiga rozilik berilsh. 8. Toshkent axborot texnologiyalari universitetining Urganch filiali joriy yilning sentyabr oyi oxirigacha ushbu qarorning 7-bandida ko’rsatilgan ko’chmas mulkni belgilangan tartibda topshirsin, Xorazm viloyati davlat soliq boshqarmasi balansga qabul qilsin va undan maqsadli foydalanilishini ta’minlash. 9. «O’zbekenergo» Davlat aktsiyadorlik kompaniyasi va «O’zkommunxizmat» agentligi Xorazm viloyati hokimligi hamda tanlab olingan investorlar bilan birgalikda ikki hafta muddatda O’zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasiga ushbu qarorga ilovalarda ko’rsatilgan barpo etiladigan mehmonxonalarni zamonaviy energiya samaradorligi yuqori bo’lgan isitish tizimlari va energiyani tejaydigan bug’qozonlari bilan jihozlash bo’yicha asoslangan takliflar kiritish.
|
