Urganch davlat universiteti xudaynazarov nuraddin shavkatovich

To‘rtinchidan, o‘quvchi yoshlarda ilmiy tafakkur va diniy tafakkur alohida 
alohida voqelik sifatida emas, balki umumiy dunyoqarash sifatida shakllanish 
xususiyatlariga ega. Boshlang‘ich (1-4) va o‘rta (5-8) sinf o‘quvchilarida diniy 
bilimlarga qiziqish juda zaif shaklda uchraydi, aksariyat yoshlarda esa deyarli 
uchramaydi. Ularda rasionalga, aql va idrokka tayanish ustuvordir. Maktablarda 
o‘tiladigan darslar, dunyoviy bilimlarga tayanish va ularni targ‘ib etish yoshlar 
dunyoqarashiga, tasavvurlariga ta’sir etgan, shu bois ularda dunyoviy qadriyatlarga 
intilish kuchli. Ammo yuqori sinf (9-11) sinf o‘quvchilarining ayrimlarida (ular 1-
2% atrofidadir) diniy bilimlarga qiziqish real ko‘rinish beradi, ular diniy 
marosimlarda ishtirok etish, diniy dogmani himoya qilish, ro‘za tutish, hijobga 
kirish kabilarga moyildirlar. 
Beshinchidan, maktab o‘quvchilari dunyoqarashi o‘zining fenomenal va 
funksional xususiyatlariga ega. Dunyoqarash ob’yektiv borliqqa munosabatlarning 
in’ikosi. Buning shakllanishi maktab o‘quvchichsi uchun shunchaki voqelik emas, 
u alohida namoyon bo‘ladigan, yoshni umri bo‘yi o‘ziga chorlab turadigan, 
ijtimoiy faoliyati va xatti harakatlarini belgilab keladigan alohida fenomendir. 

---

19 
Dunyoqarashning ushbu fenomenal jihati maktab o‘quvchisi aqli, idroki va 
dunyoni anglashiga funksional yo‘nalish baxsh etadi. Dunyoqarash va u bilan 
bog‘liq tafakkur bilim olishga, yon atrofni bilimga tayanib o‘zgartirishga, 
intellektual izlanishlarni qo‘llab-quvvatlashga undaydi, uning ushbu funksiyalari 
endi hayotga qadam qo‘yayotgan maktab o‘quvchisini befarq qoldirmaydi. 
Oltinchidan, 
transendent haqidagi tasavvurlar maktab o‘quvchilari 
tafakkurida muqim, barqaror o‘rin tutmagan. Bu borada ularda hayotiy tajriba, 
maxsus bilim, sensitiv-kognitiv kechinmalar yetishmasligi ko‘zga tashlanadi. 
Ulardagi ekstravertivlik, o‘zini jismoniy xatti-harakatlarda namoyon etish 
instiktining kuchliligi ularda ichki ruhiy kuchlarning transsendentni anglashiga 
xalaqit beradi. Serharakatchanlik maktab yoshidagi shaxsning o‘z ichki “men”ini 
chuqur bilishiga, o‘rganishiga yordam bermaydi. O‘quvchi yoshlardagi ushbu 
ijtimoiy differensial xususiyatlari ularning ilmiy va diniy tafakkurga qiziqishlarida 
o‘z aksini topadi.