Urganch davlat universiteti zohid jumaniyozov tarjimaning nazariy va amaliy asoslari

Kinofilmlar tarjimasi yoki dublyaj. Kinofilmlar tarjimasi ikki hil amalga oshiriladi. 1) og’zaki-og’zaki tarjima vositasida. Bunda kinofilmni ko’rgan holda so’zlovchining gapi tinglanadi va bir vaqtni o’zida maxsus uskunalar vositasida tarjima matni yozib olinadi. Bunda ovoz beruvchi odatda bitta odam bo’ladi. Asliyatdagi ta’sirchanlik, ovozning jarangdorligi, kayfiyat, hissiyot, qahr-g’azab yo’qqa chiqadi.
2) Tarjima og’zaki-yozma ravishda amalga oshiriladi. Oldin kinofilm ovozlar yozma ravishda yozib olinadi, ya’ni matn holiga keltiriladi. So’ngra so’zlovchining nutq organlari holatiga qarab har bir so’zga tovushlar soni teng bo’lgan, talaffuzi ham yaqin bo’lgan, ammo shu ma’noni anglatadigan so’z tarjima tilidan topiladi. So’zlovchi kayfiyati ham ovoz vositasida qayta tiklanishi lozim. Ushbu tarjima turi nihoyatda murakkab jarayon hisoblanadi. Chunki bunda bir guruh mutaxassislar, jumladan, tarjimon, ovoz beruvchi aktyor, rejissor, kinooperator va boshqalar ishtirok etadi.
Transliteratsiya. Milliy til atamalarini ikkinchi bir tilda, mazkur tilning alfaviti, tovushlari imkoniyatidan kelib chiqqan holda ifodalanishiga transliteratsiya deb ataladi. Masalan, Go’ro’g’li- Gorogli (rus tilida), Gorogli (nemis tilida).
Transkriptsiya. Har qanday tovushni ifodalab bera oladigan lotin tili grafikasi asosida yaratilgan, xalqaro qabul qilingan belgilar tizimi asosida milliy so’z va atamalarni ikkinchi bir tilda qayta tiklashga transkriptsiya deb ataladi.
Masalan, Go’ro’g’li – Gōrōġlï.


Kal’ka yo’li bilan tarjima. Hech bir til frazeologik birliklari hayotdagi barcha jihatlarni qamrab ololmasligi tufayli bir tilda muayyan tushunchani ifoda etadigan frazeologizm o’zga tilda ekvivalentiga yoki muqobil variantiga ega bo’lmasligi mumkin. Bunday holda ko’proq tarjima amaliyotining kal’ka, ya’ni so’zma-so’z tarjima usuliga murojaat qilinadi. Bu yo’l vositasida tarjima tilida hosil qilinadigan birikma, iboraviy shakl kasb etib, tabiiy jaranglasa, nazarda tutilgan ma’no va uslubiy vazifani aksa ettira oladi. Bunday paytda nafaqat adekvatlik ta’minlanadi, balki tarjima tili lug’at tarkibining boyishi uchun ham umkoniyat vujudga keladi. Barqaror birlikning so’zma-so’z tarjimasi tufayli hosil bo’lgan birikmani ayrim hollarda tarjima tili me’yori qabul qila olmasligi, natijada harfxo’rlikning yuzaga kelib qolishi ehtimoli ham mavjud. Bu holda adekvatlikning yaratishi haqida ham, tarjima tili lug’at tarkibining boyishi to’g’risida ham so’z bo’lishi mumkin emas. Shuning uchun ham tarjima amaliyotining sermahsul usullaridan bo’lmish kal’kani harfxo’rlikdan tubdan farq qilish kerak.
Bunda farqli ravishda frazeologik kal’ka asliyatdagi birlik ma’nosi va uslubiy vazifasini to’la saqlab qoladi. Bunday paytda asliyatning badiiy-estetik, g’oyaviy-mazmuniy xususiyati ham qayta yaratiladi. Bunga kal’kaning yangi til sharoiti qonuniyati xususiyatining qat’iy hisobga olinishi asosida amalga oshirilishi tufayli erishiladi. Shuning uchun ham tarjima amaliyotining mazmunan va shaklan beo’xshov ifodasi bo’lmish harfxo’rlikka tenglashtirib bo’lmaydi.
Ammo ayrim kal’kalar asoslarida mujassamlashgan obraz tarjima tili sohiblariga tushunarli va maqbul bo’lsada, goho tarjima tilida an’anaviy xususiyatga ega emasligi tufayli g’ayritabiiy tuyuladi. Lekin asta-sekin ular nutqda me’yoriy qo’llanilish imkoniyatini qo’lga kiritadilar.